Bændablaðið - 20.05.2020, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Miðvikudagur 20. maí 202016
Við Íslendingar finnum gjarnan
til meiri skyldleika við Færeyinga
en aðrar þjóðir, þótt okkur
gangi misvel að skilja tungumál
þeirra og samgangur þjóðanna
sé almennt ekki svo ýkja mikill
nú til dags. Það var þó ekki alltaf
svo.
Færeyjar eru auðvitað næsta
nágrannaland Íslands en fleira
kemur til. Sjávarútvegur og land-
búnaður hafa verið undirstaða
byggðar í báðum löndunum öldum
saman og lífsbaráttan verið keim-
lík. Sögulega séð eiga þjóðirn-
ar svo það líka sameiginlegt að
hafa báðar byggst frá Noregi í
öndverðu. Færeysk skip sóttu á
Íslandsmið í ríkum mæli áður fyrr
og um miðja síðustu öld flykktu-
st Færeyingar, karlar og konur, til
Íslands í atvinnuleit þegar illa áraði
efnahagslega í heimalandinu. Sumt
af þessu fólki ílentist á Íslandi og
því eiga margir Íslendingar ættir að
rekja til Færeyja. Færeyingar hafa
líka ávallt verið fyrstir til að bjóða
fram aðstoð þegar náttúruhamfar-
ir og önnur óáran hafa riðið yfir á
Íslandi og hefur það verið vel metið.
Færeyingar undanskildir
Þegar Íslendingar færðu fiskveiði-
lögsögu sína út í 200 mílur og ráku
útlend veiðiskip af höndum sér
voru Færeyingar undanskildir.
Þeir fengu að halda áfram tak-
mörkuðum veiðum hér við land
og hefur svo verið allt fram á
þennan dag án þess að í staðinn
kæmu sambærileg veiðiréttindi
fyrir íslensk skip í færeyskri lög-
sögu. Þegar farið var að skera
niður þorskkvótann hér við land
og kvótaskerðingin farin að bitna
harkalega á íslenskum útgerðum
krafðist Landssamband íslenskra
útvegsmanna þess ítrekað að
veiði réttindi Færeyinga hér við
land yrðu afnumin. Þeirri kröfu
var ávallt hafnað af hálfu stjórn-
valda. Aldrei var pólitískur vilji
til þess, sama hvaða stjórnmála-
flokkar voru við völd. Færeyingar
voru jú og eru frændur vorir.
Veiðiheimildir Færeyinga
Núna er staðan sú að
Færeyingar hafa heimild
til að veiða 5.600 tonn af
botnfiski við Ísland árlega,
þar af má þorskur ekki fara
yfir 2.400 tonn. Þá hafa þeir
einnig loðnukvóta hér við
land. Á síðustu árum hefur
fiskveiðisamkomulagið
við Færeyinga hins vegar
komið sér vel fyrir íslenskar upp-
sjávarútgerðir því samkvæmt því
mega íslensk skip veiða kolmunna
að vild í færeyskri lögsögu af eigin
kvóta og raunar norsk-íslenska
síld líka. Meirihluti kolmunnaafla
Íslendinga er nú veiddur í færeyskri
lögsögu vor og haust, eins og fram
kom í pistli hér í blaðinu fyrr á þessu
ári.
Yfir 3.000 sjómenn árið 1930
Þótt Færeyingar stundi enn veiðar
á Íslandsmiðum
er það ekkert í
líkingu við það
sem tíðkaðist fyrr
á tíð. Samkvæmt
hagtölum drógu
færeysk skip sam-
tals 1,4 milljónir
tonna úr sjó við
Ísland á árabilinu
1903-1978 og af
erlendum þjóðum komu þeir næst á
eftir Bretum og Vestur-Þjóðverjum
í veiðum við landið. Færeyingar
voru ótrúlega umsvifamiklir á
Íslandsmiðum á síðustu áratugum
nítjándu aldar og á fyrstu áratugum
þeirrar tuttugustu. Þeir hófu veiðar
hér við land árið 1872 og náðu þær
hámarki upp úr 1930 þegar yfir
3.000 færeyskir sjómenn stunduðu
veiðar við Íslandsstrendur á rúm-
lega 150 skipum, að því er heim-
ildir herma. Þetta var að heita má
allur færeyski fiskiskipaflotinn.
Veiðarnar stunduðu þeir einkum
úti af Austfjörðum og seldu afla
sinn þar. Við það skapaðist mikil
atvinna í austfirskum sjávarplássum
sem stuðlaði mjög að eflingu þessara
byggða. Færeyingarnir komu einnig
með verkþekkingu með sér því báta-
smíði þeirra var rómuð, bátarnir
léttir og rennilegir, bátalagið kallað
Færeyingur. Færeyingar voru því au-
fúsugestir, ef gesti skyldi kalla því
frekar var litið á þá sem heimamenn
en útlendinga.
Kreppa í Færeyjum
eftir síðari heimsstyrjöld
Víkur nú sögunni fram til sjötta ára-
tugar 20. aldarinnar en þá flykktust
Færeyingar til Íslands í atvinnuleit
á ný. Á þessum tíma fór saman
mikill uppgangur í atvinnumálum á
Íslandi og kröpp niðursveifla í efna-
hagslífi í Færeyjum. Fyrir þessu var
ákveðin ástæða. Í lok síðari heim-
styrjaldar var fær-
eyska þjóðin mjög
vel stæð fjárhags-
lega enda höfðu
Færeyingar siglt
með ísaðan fisk á
Bretlandsmarkað
öll styrjaldarárin
og þénað vel en
um leið þurft að
færa miklar mann-
fórnir og sæta miklum skipstöpum.
Talað er um að þriðjungi flotans hafi
verið sökkt.
Ryðkláfar frá Íslandi og Bretlandi
Strax að stríði loknu var hafist
handa af kappi við að endurnýja
færeyska fiskiskipaflota en þar sem
engin ný skip voru á markaðnum
voru keyptir gamlir togarar frá
Íslandi og Bretlandi. Árið 1948
áttu Færeyingar stærsta togaraflota
á Norðurlöndum, alls um 50 skip.
En þegar á reyndi urðu þessi skip
alltof dýr í viðhaldi og rekstri. Ofan á
þetta bættist að fiskverð lækkaði og
breska sterlingspundið féll. Svo fór
að flestar færeysku togaraútgerðanna
urðu gjaldþrota á árunum 1950-51.
Fjöldi sjómanna missti vinnuna.
Vinnuaflsskortur á Íslandi
Íslendingar áttu líka mikinn
gjaldeyris forða að loknu
stríðinu og var stríðsgróð-
inn m.a. nýttur til þess að
láta smíða togara og fiski-
báta. Mikill uppgangur var
í íslensku atvinnulífi á sjötta
áratugnum og fram á þann
sjöunda og tilfinnanlegur
skortur á vinnuafli bæði
til sjós og lands. Lausnin
á því var m.a. sú að ráða
Færeyinga hingað til starfa.
Í grein í tímaritinu Faxa (3. tbl.
2005) er þessi tími rifjaður upp.
Þar fullyrða kunnugir að ef fær-
eyskra sjómanna hefði ekki notið
við hefði ekki verið unnt að gera út
fiskiskipaflotann á Suðvesturlandi
á þessum tíma. Færeyingar byrjuðu
að flykkjast til Íslands árið 1952 og
skiptu þeir strax hundruðum. Alls
komu yfir 1.000 Færeyingar á vetrar-
vertíð árið 1956, þar á meðan fjöldi
stúlkna til að vinna í frystihúsum á
Suðurnesjum og í Vestmannaeyjum.
Íslendingar „dálítið spilltari“
Heima í Færeyjum voru ekki allir
hrifnir af því að missa stúlkur úr landi
í stórum stíl. Erlendur Patursson
formaður Fiskimannafélags Færeyja
sagði í viðtali við Morgunblaðið í
janúar 1960 að ekkert atvinnuleysi
væri hjá stúlkum í Færeyjum. „Ég er
hálfhræddur um að það sé eitthvað
annað sem vakir fyrir þeim en að
vinna. Það er ævintýraþráin. En þið
Íslendingar eruð dálítið spilltari en
við og þess vegna koma stúlkurnar
heim dálítið spilltari en þær fóru.“
Haldið heim á ný
„Innrásin“ frá Færeyjum náði
hámarki árið 1957 þegar um 1.400
færeyskir sjómenn voru á íslenska
fiskiskipaflotanum, ekki bara á
bátum heldur einnig á togurum.
Að auki unnu hundruð færeyskra
karla og kvenna margvísleg störf í
landi, því atvinnuþátttaka Færeyinga
á Íslandi einskorðaðist ekki við
sjávarútveg þótt sá þáttur sé gerður
að sérstöku umfjöllunarefni í þessari
grein.
Það var svo árið 1963 að
Færeyingarnir byrjuðu að snúa
aftur til síns heima þegar efnahagur
eyjanna var endurreistur, fiskverð
hækkaði og landsmenn eignuðust
ný og öflug skip.
Tengslin við Færeyinga
Guðjón Einarsson
gudjone3@gmail.com
Á hverju einasta sumri hefst
hatrömm barátta við að drepa
þessi smádýr hvar sem til
þeirra næst. Öllum brögðum
er beitt og ekkert eitur er svo
eitrað að ekki megi nota það
í baráttunni við þessa óværu.
Þetta gerist þrátt fyrir að
flestir viti að öll þessi dýr þjóna
tilgangi í náttúrunni, hvort
sem hann er að frjóvga blóm
eða vera fæða fyrir önnur dýr.
Ótrúlegt er hvað mörgum
er illa við smádýr hvaða nafni
sem þau nefnast. Köngulær,
geitungar, blaðlýs, ranabjöllur,
humlur og svo ég tali nú ekki
um snigla. Öll þessi dýr virðast
í huga marga vera hræðileg
óargakvikindi sem ekki mega
sjást í görðum og hvað þá inni
í húsum.
Smádýrin sem spretta upp á
sumrin laðast flest að plöntum
og eru fylgidýr aukins áhuga á
garðrækt og hækkandi lofthita.
Einsleitt plöntuval í ræktun
veldur því að ákveðnar tegundir
smádýra geta fjölgað sér mikið
á skömmum tíma enda framboð
á fæðu mikið.
Yfirleit ganga þessi blóma-
skeið smádýranna yfir á nokkrum
vikum og plönturnar jafna sig í
flestum tilfellum aftur.
Humlur og ánamaðkar
eru líklega allra gagnlegustu
dýrin sem finnast í garðinum.
Ánamaðkar flýta rotnun og grafa
göng í jarðveginum sem vatn
og næringarefni streyma um.
Fæstum er illa við ánamaðka
enda fer lítið fyrir þeim og þeir
sjást sjaldan nema í rigningu
þegar þeir koma upp á yfirborðið
til að drukkna ekki.
Annað mál gildir um humlur
og margir hreinlega hræddir
við þær þó sárasaklausar séu. Á
Íslandi finnast fjórar eða fimm
tegundir af humlum og ættum
við að fagna hverri tegund.
Víða um heim hefur
býflugum fækkað gríðarlega
og það mikið að til vandræða
horfir í ávaxtaræktun. Býflugur
finnast ekki villtar á Íslandi og
margir rugla þeim saman við
humlur enda skyldar tegundir
og sinna báðar frjóvgun blóma.
Haldi býflugum áfram að fækka
vegna notkunar á skordýraeitri
er raunveruleg hætta á að
margar ávaxtategundir hverfi af
markaði.
Af öllum smádýrum sem
heimsækja garðinn eru stórir
sniglar að öllu jöfnu óvinsælastir.
Sniglar eru hægfara og værukær
dýr sem halda sig í skugganum
og líður best í röku loftslagi.
Þeim, líkt og börnunum, finnst
jarðarber og ferskt salat gott
og kunna sér ekki maga mál
komist þeir í slíkt sælgæti. Þeir
eru einnig sólgnir í bjór og hefur
það orðið mörgum þeirra að falli.
Séu sniglar skoðaðir nánar
sést að þeir eru ótrúlega fallegir
og þá sérstaklega þegar þeir líða
áfram á kviðlægum fætinum
og teygja augnfálmarana
rannsakandi út í loftið. Ólíkar
tegundir lifa á landi, í sjó og
ferskvatni og þeir eru til með og
án kuðungs. Sumar tegundir eru
tvíkynja sem þýðir að hittist tveir
sniglar undir salatinu geta þeir
frjóvgað hvor annan eða sjálfan
sig séu þeir einir á ferð.
Að lokum vil ég biðja
fólk að hætta að traðka niður
sveppi. Þeir eru æxlunarfæri
sem koma upp á yfirborðið til
að mynda gró. Stærstur hluti
sveppa er neðanjarðar og vinnur
nauðsynlegt niðurbrotsstarf
við að umbreyta lífrænu efni í
ólífrænt sem plöntur nýta sér til
vaxtar. Sveppir í garðinum eru
merki um grósku og þeim skal
taka fagnandi. /VH
STEKKUR NYTJAR HAFSINS
Sjávarútvegur og landbúnaður hafa verið undirstaða byggðar í Færeyjum líkt og á Íslandi öldum saman og lífsbaráttan verið keimlík. Myndir /HKr.
Frá Þórshöfn.
V eiðar Færeyinga hér við land náðu hámarki árið 1930 þegar yfir 3.000
færeyskir sjómenn stunduðu
veiðar við Íslandsstrendur á
rúmlega 150 skipum.
Hræðileg kvikindi