Bændablaðið - 20.05.2020, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Miðvikudagur 20. maí 202020
Fullyrt er af umhverfisráðuneyt­
inu og þar með íslenskum stjórn­
völdum að um 60% (áður 72%) af
heildarlosun Íslands á koltvísýr­
ingsígildum komi úr framræstu
mýrlendi. Einnig er áætlað að
grafnir hafi verið „að lágmarki“
34.000 kílómetrar af skurðum.
Ráðuneytið leggur þó ekki fram
neinar óyggjandi tölur eða vís­
indagögn sem staðfest geta þessar
fullyrðingar.
Þetta má m.a. lesa úr svari
umhverfis ráðuneytisins við fyrir-
spurn Bændablaðsins um þessi mál.
Ansi drjúgan tíma tók að fá svör við
spurningum blaðsins sem sendar
voru 22. nóvember 2019. Svar barst
loks frá ráðuneytinu fimmtudaginn
30. apríl 2020, eða 7 dögum eftir að
umboðsmaður Alþingis hafði krafið
ráðuneytið um skýringar á þessum
seinagangi. Það var á 121. degi, eða
rúmum fimm mánuðum eftir að fyr-
irspurnin var gerð.
Göfug markmið
að draga úr mengun
Vart ætti nokkur að þurfa að efast
um jákvæð áhrif þess að draga úr
loftmengun af mannavöldum. Ekki
frekar en að efast um gildi þess að
koma í veg fyrir mengun náttúrunnar
af öllu tagi, líka í landbúnaði. Á þetta
hlýtur allt hugsandi fólk að leggja
áherslu þó deila megi um aðferða-
fræðina hverju sinni.
Endurheimt votlendis er líka göf-
ugt markmið í sjálfu sér, m.a. til að
endurvekja lífríkið sem á bólstað í
mýrlendi. Þá eru það líka rök í mál-
inu að með því að vatnsmetta landið
sé hægt að hægja á losun kolefnis-
og köfnunarefnissambanda.
Landgræðsla er ekki síður áhuga-
vert markmið og með því má einnig
binda umtalsvert af margumræddum
gróðurhúsalofttegundum og skapa
tekjur í leiðinni. Samkvæmt tölum
úr Aðgerðaáætlun ríkisins um bætta
landnýtingu í þágu loftslagsmála frá
2019 er talið að landgræðsla muni
aukast úr 6.000 hekturum á ári í
12.000 hektara frá 2019 til 2022. Þá
muni það auka bindingu CO2 ígilda
um 27.000 tonn á árinu 2022.
Skógrækt er þó af mörgum
talin áhrifaríkasta leiðin til kolefn-
isbindingar. Í aðgerðaráætlun er gert
ráð fyrir að skógrækt aukist úr 1.100
hekturum árið 2018 í 2.300 hektara
á árinu 2022. Talið er að aukningin
muni skila bindingu sem svarar
33.000 CO2 ígildum árið 2022.
Þetta verður þó væntanlega allt
að gera á réttum og vísindalegum
forsendum en varast að láta slag-
orðafrasa og „popúlísk“ vinsælda-
mál duga sem rökstuðning fyrir
aðgerðum.
Miklir fjármunir í húfi
og líka skattfé almennings
Gríðarlega viðamikil verkefni af
margvíslegum toga hafa verið sett á
laggirnar um allan heim undir þeim
formerkjum að verið sé að berjast
gegn hlýnun jarðar. Kolefnisjöfnun
og endurheimt votlendis eru þar of-
arlega á blaði. Um þetta er meira að
segja búið að þróa sérstakt hagkerfi
sem veltir gríðarlegum fjármunum á
hverju ári. Þarna hafa fjárfestar líka
séð mikil tækifæri til skjótfengins
gróða. Víða er þetta stutt dyggilega
með fjármunum úr ríkissjóðum við-
komandi ríkja, m.a. á Íslandi.
Einföld krafa um rökstuðning
fyrir endurheimt votlendis
Opinber stuðningur af hvaða toga
sem er við verkefni eins og barátt-
una gegn hlýnun loftslags, hlýtur að
byggjast á ákvörðunum lýðræðislega
kjörinna fulltrúa. Á bak við það er þá
væntanlega meirihlutavilji kjósenda.
Þegar skattfé almennings er notað í
slíkum tilgangi, hlýtur samt að vera
lágmarkskrafa að við ákvörðunar-
töku sé byggt á vísindalegum rökum,
staðreyndum og gögnum, en ekki
ágiskunum og órökstuddum full-
yrðingum.
Til að fá það staðfest að hér á
landi væri örugglega byggt á stað-
reyndum og vísindalegum rannsókn-
um við ákvarðanatöku um að moka
í stórum stíl ofan í framræsluskurði
til að endurheimta votlendi, gerði
Bændablaðið fyrrnefnda fyrirspurn
til umhverfisráðuneytisins. Því
miður er ekki hægt að sjá í þeim
svörum að niðurstaðan styðji þær
fullyrðingar sem látlaust hefur verið
hamrað á um umfang skaðseminnar
af framræstu landi og hlutfall losun-
ar þeirra af heildarlosun hér á landi
á gróðurhúsalofttegundum.
Haldið áfram að bera á borð
margítrekaðar fullyrðingar
Bændablaðið sendi umhverfisráðu-
neytinu 17 spurningar um þessi mál.
Spurning 1:
– Hversu mikið hefur verið grafið
af skurðum til framræslu á vatni
úr túnum og votlendi á Íslandi í
kílómetrum?
Í svari ráðuneytisins kemur fram
áætluð tala en ekki er vísað í nein-
ar staðfestar mælingar um lengd
skurða, en þar segir:
„Heildarlengd skurða á Íslandi
er áætluð 34.000 kílómetrar hið
minnsta en Landbúnaðarháskóli
Íslands vinnur að nýju mati sem
stendur.“
Bændablaðið hefur ítrekað fjallað
um þessi mál. Þar hafa sérfræðingar
bent á að víða geti verið skekkjur
varðandi fullyrðingar um losun
íslenskra mýra á gróðurhúsaloft-
tegundum. Hvergi er getið í svari
ráðuneytisins hvar talan 34 þúsund
kílómetrar af skurðum „hið minnsta“
er fengin. Áður hefur verið talað um
32.000 km.
Þá hafa bæði dr. Þorsteinn
Guðmundsson, þá prófessor í jarð-
vegsfræði við Landbúnaðarháskóla
Íslands, og dr. Guðni Þorvaldsson,
prófessor í jarðrækt við LbhÍ, bent á
í Bændablaðinu mikla óvissu varð-
andi fullyrðingar um stærð mýra og
losun.
Íslenskar mýrar steinefnaríkar
Í grein í Bændablaðinu í febrúar
2018 bentu þeir á að ekki sé tekið
nægt tillit til breytileika mýra og
efnainnihalds. Þar sagði m.a.:
„Íslenskar mýrar eru yfirleitt
steinefnaríkari en mýrar í nágranna-
löndunum, m.a. vegna áfoks, ösku-
falls, mýrarrauða og vatnsrennslis í
hlíðum, og lífrænt efni er að sama
skapi minna.“
Þá benda þeir á að samkvæmt
jarðvegskortum LbhÍ og Rala sé
lítill hluti af íslensku votlendi með
meira en 20% kolefni, en nær allar
rannsóknir á losun sem stuðst hafi
verið við séu af mýrlendi með yfir
20% kolefni.
„Það þarf að taka tillit til þessa
mikla breytileika í magni lífræns
efnis þegar losun er áætluð úr þurrk-
uðu votlendi,“ segir m.a. í greininni.
Telja stærð áhrifasvæðis
skurða ekki standast
Þorsteinn og Guðni telja líka að mat
á stærð lands sem skurðir þurrki ekki
standast. Í stað 4.200 ferkílómetra
lands sé nær að áætla að þeir þurrki
1.600 ferkílómetra. Þá sé nokkuð
um að skurðir hafi verið grafnir á
þurrlendi til að losna við yfirborðs-
vatn þannig að ekki sé allt grafið
land votlendi. Mat sitt á umfangi
votlendis byggja þeir m.a. á því að
algengt bil á milli samsíða fram-
ræsluskurða á Íslandi sé 50 metrar
en ekki 130 metrar eins og miðað er
við í útreikningum sem umhverfis-
ráðuneytið hefur greinilega byggt á.
Áhrifasvæði skurðanna geti því vart
verið meira en 25 metrar en ekki 65
metrar út frá skurðbökkum.
50 ára gamlir skurðir
hættir að valda losun
Í meistararitgerð Gunnhildar Evu
Gunnarsdóttur við Háskóla Íslands
frá 2017 var reynt að meta losun
kolefnis í þurrkuðum mýrum.
Niðurstöður hennar benda til að
losun sé mest fyrstu árin en sé síðan
hlutlaus að 50 árum liðnum. Það er
ekki í samræmi við þær viðmiðunar-
tölur sem yfirvöld á Íslandi styðjast
við í sínum aðgerðaráætlunum. Það
þýðir væntanlega að losunartölur
geti verið stórlega ýktar og mokstur í
stærstan hluta skurða á Íslandi kunni
því að þjóna litlum sem engum til-
gangi. Jarðraskið sem af því hlýst
gæti hins vegar allt eins leitt til auk-
innar losunar.
Ofmat á framræstu landi
Í forsíðufrétt Bændablaðsins 13. júní
2019 kemur fram að á ráðunauta-
fundi Ráðgjafarmiðstöðvar land-
búnaðarins og Landbúnaðarháskóla
Íslands (LbhÍ) á Hvanneyri 7. júní
2019 hafi Jón Guðmundsson, lektor
við LbhÍ, greint frá nýrri hnitun á
skurðakerfi landsins, sem ætlað er
að meta upp viðbætur á framræstu
landi frá fyrri hnitun. Einnig greindi
hann frá innleiðingu Vistgerðarkorts
Náttúrufræðistofnunar Íslands við
mat á framræstu landi. Samkvæmt
því var áætlað að framræst land sé
rúmlega 70 þúsund hektara minna
en áður var talið.
Þegar lagt er mat á það hversu
mikið tiltekið framræst land losar
af kolefni þarf að taka mið bæði af
flatarmáli og losun á flatareiningu –
áður en það er hægt að reikna það út.
Þegar verið var að ræsa fram land
voru ekki samhliða gerð nein kort
af því landi sem var ræst fram. Hér
á landi vantaði því mat á umfangi
framræslu sem hægt væri að leggja
fram í alþjóðlegu samstarfi um lofts-
lagsmál. Á það ekki bara við um
stærð þeirra svæða sem hafa verið
framræst, heldur einnig gögn um
flokkun jarðvegsgerða þeirra sem
Þóroddur Sveinsson, lektor við
LbhÍ, fjallaði um á fundinum.
Spurning 2:
– Hversu mikil er að mati ráðu-
neytisins losun gróðurhúsa-
lofttegunda úr íslenskum
mýrum sem grafnar hafa
verið út? Bæði magn og
hlutfall af heildarlosun
Íslendinga á ígildi koltví-
sýrings?
Í svari ráðuneytisins
kemur fram fullyrðing sem
ekki byggir heldur á staðfest-
um vísindalegum mælingum
á Íslandi, en þar segir:
„Samkvæmt loftslagsbók-
haldi Íslands var heildarlos-
un vegna framræsts lands um
8.429 kt CO2 koldíoxíðígilda
árið 2017 (kílótonn, þ.e. um
8,4 milljónir tonna; innskot
blm.). Það jafngildir um 60%
af heildarlosun Íslands það ár.“
Fyrri opinberar fullyrðingar,
sem nú er reyndar að mestu hætt
að vitna til, miðuðu við að 72% hlut-
fall losunar gróðurhúsalofttegunda á
Íslandi kæmi úr framræstum mýrum.
Í svari við fyrirspurn Sigríðar
Á Andersen á Alþingi Íslendinga
2015 kom fram að losun frá fram-
ræstu mólendi næmi 9,47 milljónum
tonna af CO2 ígildum og 2,16 millj-
ónum tonna úr framræstu ræktuðu
landi. Þar kemur líka fram að losun
úr framræstu landi er ekki hluti af
Kyoto-bókuninni um loftslagsmál.
Í fréttaskýringaþættinum Kveik
í Sjónvarpinu í október 2016 er
þessari tölu m.a. haldið á lofti. Þar
var Jóhann Þórsson, líffræðingur hjá
Landgræðslunni, spurður út í hvort
vitneskja sé um að þessi tala sé rétt.
Hann játar því hvorki né neitar.
Byggt á erlendum rannsóknum
Spurning 3:
– Á hvaða rannsóknum eru þær
tölur byggðar og hvar fóru þær
mælingar fram?
Í svari ráðuneytisins er ekki
stuðst við eða vísað í íslenskar
vísindarannsóknir heldur mat út
frá erlendum gögnum og stöðlum
um mýrar í sama loftslagsbelti
og Ísland. Samkvæmt heimildum
vísindamanna sem Bændablaðið
hefur rætt við er í slíkum stöðlum
líka tekið mið af mælingum, m.a.
í Þýskalandi, sem vart er hægt að
telja til sama loftslagsbeltis. Einnig
er í svarinu stuðst við mat á stærð
framræsts lands á Íslandi og formúlu
sem menn hafa gefið sér um áhrif
losunar út frá skurðum sem bæði dr.
Þorsteinn Guðmundsson og dr. Jón
Þorvaldsson hafa gagnrýnt. Í svari
ráðuneytisins segir:
„Tölurnar sem notaðar eru
í loftslagsbókhaldi Íslands eru
annars vegar byggðar á mati á
stærð hins framræsta lands og hins
vegar stuðlum sem Milliríkjanefnd
SÞ um loftslagsbreytingar (IPCC,
2014) gefur út og byggja á rann-
sóknum á framræstum mýrum á
sama loftslagsbelti og Ísland. Mat
á stærð framræsts lands byggir á
kortlagningu skurða og áhrifasvæði
út frá hverjum skurði. Eins og áður
segir vinnur Landbúnaðarháskólinn
að nýju mati á heildarmagni skurða
hér á landi.“
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Losun gróðurhúsalofttegunda úr framræstu mýrlendi á Íslandi sagt jafngilda 60% til 72% af heildarlosun Íslands:
Fullyrðingar byggðar á ágiskunum
en ekki vísindalegum gögnum
– Eftir rúmlega fimm mánaða yfirlegu gat umhverfisráðuneytið ekki vísað í nein vísindagögn sem staðfesta margendurteknar fullyrðingar
Mikill áróður hefur verið rekinn fyrir ágæti þess í baráttunni gegn hlýnun loftslags að moka ofan í framræsluskurði
í sveitum Íslands. Gefin hefur verið út viðamikil aðgerðaráætlun um bætta landnýtingu vegna loftslagsmála. Þar
er m.a. tekið á endurheimt votlendis, en engin töluleg óyggjandi visindagögn virðast þó vera til sem staðfesta
fullyrðingar um losunartölur og ekki einu sinni um lengd skurða. Þá hefur verið staðfest á Alþingi að mokstur í
skurði hafi engin áhrif á losunarkvóta Íslands í loftslagsmáum. Mynd / Skýrsla stjórnarráðs Íslands