Milli mála - 2019, Síða 153

Milli mála 11/2019 153
ÞÓRIR JÓNSSON HRAUNDAL
tímum kalífans Harun ar-Rashid (786–809) höfðu fræði og vísindi
verið í hávegum höfð, og þar gegndu þýðingar og framþróun grísk-
latneska arfsins lykilhlutverki. Að auki er í íslam mikil áhersla lögð
á hreinlæti, hófsemi og aðrar dygðir sem hafa samræmst illa siðum
þess fólks sem varð á leið hans norður á bóginn. Andstæðurnar ná
stundum allt að því kómískum hæðum. Kvöld eitt situr Ibn Fadlan
við eld hjá ættbálki Ghuzz, sem þá var líklega staðsettur rétt norð-
austan við Kaspíahaf:
Dag einn staðnæmdumst við hjá tjaldi og var okkur boðið til sætis. Kona
höfðingjans settist einnig hjá okkur. Á meðan við spjölluðum dró hún
skyndilega klæðin af sér miðri og klóraði sér í klofinu, beint fyrir framan
okkur! Við huldum andlit okkar og báðum Allah um að fyrirgefa okkur.
En eiginmaður hennar hló og sagði við túlkinn okkar: „Segðu þeim að hún
beri sig kannski í ykkar návist svo þið megið sjá, en hún passar vel upp á
þetta þannig að enginn komist í. Þetta er betra en að hylja sig og veita svo
öðrum aðgang“.5
Umfram allt virðist Ibn Fadlan hafa áhuga á fólki og samfélögum
þeirra: Hann er oft eins og mannfræðingur á vettvangi og segir frá
margs konar siðum og venjum fólks á þessum slóðum, sem við
hefðum annars enga hugmynd um því nánast engar skriflegar heim-
ildir hafa varðveist frá þjóðunum sjálfum. Lýsing hans er persónuleg
og tilfinningarík fyrstu persónu frásögn, og afar óvenjuleg fyrir sinn
tíma.
Ibn Fadlan og víkingarnir
Frásögn Ibn Fadlan er líka merkileg fyrir aðrar sakir. Þar er að finna
einu ítarlegu lýsinguna á mannlífi og menningarheimum Mið-Asíu
og steppusvæðisins norðan Kaspíahafs sem varðveist hefur allt frá
tímum Heródótusar til ferða munka á þrettándu öld í leit að hinum
mikla khan. Skrif Ibn Fadlan eru ekki síst mikilvæg fyrir víkinga-
fræðin, því þau hafa að geyma lengstu og ítarlegustu frásögn af sam-
félagi víkinga sem fyrirfinnst í nokkurri heimild.
5 Sama, bls. 202 [mín þýðing].