Bændablaðið - 05.11.2020, Síða 26

Bændablaðið | Fimmtudagur 5. nóvember 202026
LÍF&STARF
Hacking Hekla lausnamót – matarfrumkvöðlar tókust á við áskoranir á Suðurlandi:
Frumuræktun ávaxta, mjólkurbíll og matarsóun
– Á næsta ári verður einnig keppt með slíkar nýsköpunarhugmyndir á Vestfjörðum og á Norðurlandi
Hacking Hekla, svokallað lausn-
amótið (hackathon) fyrir lands-
byggðina, var haldið helgina 16.–18.
október á Suðurlandi. Þetta er fyrsta
lausnamótið af fleirum slíkum sem
fyrirhuguð eru víðs vegar um landið
og ganga út á að þróa lausnir fyrir
tilteknar áskoranir tengdar mat-
vælaframleiðslu sem landsbyggðin
þarf að takast á við. Frumkvöðlar
unnu þá með hugmyndir varðandi
sjálfbærni í matartengdri nýsköp-
un. Vinningshugmyndin heitir
Ómangó og gengur út á óhefð-
bundna framleiðslu suðrænna
ávaxta, þar sem þeir eru ræktaðir
með frumuræktun í stað plöntu-
ræktunar upp frá fræi.
Þessi fyrsti viðburður var haldinn
í samstarfi við Samtök sunnlenskra
sveitarfélaga (SASS) og Nordic
Food in Tourism og var unnið með
sjálfbærni í matartengdri nýsköpun.
Lausnamótin ganga út á snarpar
vinnulotur – gjarnan 24 til 48 klukku-
tíma. Níu teymi voru skráð til leiks
sem þróuðu áfram sín verkefni og
kynntu fyrir dómnefnd.
Kemur upp úr rannsókn á
nýsköpun á landsbyggðinni
Fyrirbærið „Hacing Hekla lausn-
amót“ er runnið undan rifjum
Magdalenu Falter og doktorsverk-
efni hennar, þar sem hún rannsakar
nýsköpun á landsbyggðinni. Til að
hrinda verkefninu í framkvæmd fékk
hún til liðs við sig verkefnastjórann
Svövu Björk Ólafsdóttur, sem hefur
góða reynslu úr stuðningsumhverfi
frumkvöðla og hefur stýrt öðrum
lausnamótum. „Við tökum stefnuna á
Vestfirði og Norðurland á næsta ári og
vonandi klárum hringinn 2022–2023.
Við erum á fyrstu stigum í viðræðum
við samstarfsaðila á svæðunum fyrir
næsta ár, segir Svava. „Við munum
þróa fókus hvers lausnamóts með
samstarfsaðilum á hverju svæði en
höfum orðið vör við mikinn áhuga
fyrir því að halda í matartenginguna,“
bætir hún við.
Í næstu sætum á eftir Ómangó
voru verkefni sem snúa annars
vegar að því að endurvekja hlutverk
mjólkurbílsins og hins vegar að
minnka matarsóun. Í öðru sæti var
Mjólkurbíllinn, en hugmyndin er
að með því láta hann ganga í endur-
nýjun lífdaga – sem mikilvægan
samfélagslegan hlekk – megi nota
hann til að tengja framleiðendur og
frumkvöðla betur saman við neyt-
endur. Í þriðja sæti var verkefnið
Leifur Arnar, þar sem lagt er upp
með að minnka matarsóun á þeim
hlekkjum virðiskeðjunnar þar sem
fyrirtæki liggja. Vandamálið verð-
ur leyst með smáforriti og miðlægu
svokölluðu uppvinnslueldhúsi – sem
leggur heildsölum og stórverslunum
lið með því að gefa matvörunum, sem
eru renna út á tíma, annað tækifæri.
Veflægt lausnamót og
Hugmyndaþorp
„Vegna COVID-19 fór lausnamótið
alfarið fram á netinu og nýttu þátt-
takendur nýja samsköpunar lausn
„Hugmynda þorpsins“ –hugmynda-
þorp.is – við þróun verkefnanna.
Arnar Sigurðsson frá sprotafyrirtæk-
inu Austan mána þróar lausnina sam-
hliða Hacking Hekla lausnamótinu.
„Á þeim tímum sem við lifum verður
sífellt mikilvægara að virkja krafta
úr sem flestum áttum samfélagsins
inn í nýsköpun og þróun sem getur
tekist á við áskoranir framtíðar. Með
hugmyndaþorpinu er sköpunarferlið
gert opið, gagnsætt og hvetjandi. Það
var frábært að sjá Hugmyndaþorpið
lifna við með þátttakendum Hacking
Hekla. Inni í því deildu þátttakendur
vandamálum, hugmyndum og verk-
efnum og lögðu grunn að opnu vist-
kerfi nýsköpunar fyrir Suðurlandið,“
segir Svava. Mögulegt er að skoða
verkefnin sem tóku þátt í lausna-
mótinu inni á vef Hugmyndaþorpsins;
hugmyndaþorp.hackinghekla.is.
Ráðgjöf í boði Samtaka
sunnlenskra sveitarfélaga
Þátttakendum verður í kjölfarið boðið
upp á vinnusmiðju um næstu skref og
hvert teymi fær þar að auki ráðgjafar-
tíma með ráðgjöfum SASS. Ingunn
Jónsdóttir, ráðgjafi hjá SASS, segir að
þau séu virkilega ánægð með hvernig
til tókst um þessa helgi og þau hlakki
til að sjá sem flest af þessum ver-
kefnum verða að veruleika. Þeirra
framlag verði því að veita þessa
ráðgjöf.
Nordic Food in Tourism er nor-
rænt samstarfsverkefni sem er ætlað
að vekja athygli á þeim verðmæt-
um sem liggja í staðbundinni mat-
vælaframleiðslu og matargerð bæði
fyrir heimamenn og erlenda gesti.
Ásta Kristín Sigurjónsdóttir, sem
starfar hjá Nordic Food in Tourism
og hjá Íslenska ferðaklasanum segir
að hún hafi orðið vitni að mikilli
sköpunargleði og krafti þessa helgi,
þar sem fólk vann að hugmyndum
sínum af miklum eldmóði. „Það er
einstakt að fá tækifæri til að kynnast
þessum hugmyndum og eldhugun-
um á bakvið þær og vettvangur eins
og Hacking Hekla gefur þessum
aðilum tækifærið á að miðla, læra
og þróa hugmynd að raunverulegri
þjónustu eða vöru,“ segir hún um
verkefnið.
Leitað að samstarfsaðilum á
Vestfjörðum og Norðurlandi
Að sögn Svövu er Hacking Hekla
lausnamótið nú formlega farið af stað
á ferðalagi sínu um landið og leitar
að samstarfsaðilum á Vestfjörðum
og Norðurlandi. „Markmið Hacking
Hekla er að draga fram í sviðsljósið
það öfluga frumkvöðlastarf sem á
sér stað á landsbyggðinni og tengja
saman frumkvöðlasenurnar í dreif-
býli og þéttbýli á Íslandi. Sömuleiðis
á verkefnið að virkja skapandi
hugsun og styðja við nýsköpun og
fjölgun atvinnutækifæra á svæðinu,“
segir Svava.
Á lausnamótinu (hackathon)
Hacking Hekla á Suðurlandi sem
haldið var á dögunum bar verk-
efnið Ómangó sigur úr býtum. Það
snýst um framleiðslu á suðrænum
ávöxtum með frumuræktun, ólíkt
hefðbundinni ræktun sem felst í
plönturæktun upp frá fræi.
Fjallað er um fyrirbærið Hacking
Hekla hér neðar á síðunni.
Tveir frumkvöðlar eru skráð-
ir fyrir hugmyndinni Ómangó;
James Edward MacDaniel, sem
er hugmyndasmiðurinn með garð-
yrkjubakgrunn, og hönnuðurinn
Hafsteinn Regínuson er með honum
í teyminu.
James segir að Ómangó-hug-
myndin byggi á núverandi tækni
sem er aðlöguð að íslenskum
aðstæðum. „Margir hafa heyrt um
kjöt sem er ræktað á rannsóknar-
stofu. Ómangó notar svipaða
hugmynd, en í stað þess að rækta
kjöt myndum við rækta ávexti.
Hugmyndin er að rækta ávexti með
frumuræktun og við munum nota
til þess hátæknivædda ræktunar-
tanka. Í þessum ræktunartönkum
eru ákveðin næringarefni fóðruð
og flókin kolvetni með náttúruleg-
um vaxtarhvötum – sem eru með
endalausum möguleikum á tegund-
um ávaxta. Þú velur bara hvaða
ávaxtafrumur þú vilt rækta.“
Svipað skipulag og í brugghúsi
„Þetta getur fræðilega verið hvaða
hluti plöntunnar sem er – ekki
bara ávextir. Við munum hins
vegar einbeita okkur að framandi
ávaxtafrumum sem hágæða
matvöru og erfitt væri að rækta í
venjulegum gróðurhúsum hér. Innan
stýrðs umhverfis ræktunartanksins
viðheldur þú fullkomnum aðstæðum
sem frumurnar þurfa til að vaxa og
deila sér á sama hátt og þær myndu
gera í náttúrunni en án þess að þurfa
heila plöntu.
Án þess að verða of tæknilegur
er hægt að hugsa um þetta svipað og
skipulag í brugghúsi. Þegar þú býrð
til bjór bætirðu innihaldsefnum
þínum í lokaðan tank og lætur nátt-
úruna fara að vinna að því að breyta
sykri og öðru efni í alkóhól. Helsti
munurinn á ætri frumuræktun er að
þú breytir flóknum sykrum og nær-
ingarefnum í lifandi plöntufrumur
með því að þvinga frumuskiptingu
og margföldun. Einnig á einu stigi
þarftu að bjóða upp á ljósstyrk sem
hæfir vaxtarplöntum, eitthvað sem
við höfum mikla reynslu af í gróð-
urhúsaræktuninni hér á Íslandi. Það
þyrfti bara að laga það til að vinna
með ræktunartanka til að fá sem
mest út úr því. Þannig að þú hefur
þekkt inntak og framleiðslan felst í
ferskum plöntufrumum. Síðan væri
hægt að vinna þær á marga vegu,
svo sem að nota þær í smoothie
eða ís, vinna safa eða jafnvel
Magdalena Falter, Arnar Sigurðsson og Svava Björk Ólafsdóttir.
Sigurður Már Harðarson
smh@bondi.is
James Edward McDaniel telur að rannsóknarvinnan muni taka fjögur til
fimm ár áður en hægt verði að þróa ávaxtavörur út úr verkefninu Ómangó.
Lifandi mangófrumur sem James skoðaði á dögunum á rannsóknarstofunni.
Vinningshugmyndin á Hacking Hekla heitir Ómangó:
Frumuræktun suðrænna ávaxta
– Sigurvegarinn segir aðferðina vel þekkta og eiga mikla möguleika á Íslandi