Bændablaðið - 05.11.2020, Blaðsíða 43

Bændablaðið | Fimmtudagur 5. nóvember 2020 43
Ólík staða á milli landa
Staðan er æði ólík á milli landa
og á meðan sótspor t.d. íslenskrar
mjólkurframleiðslu er afar lágt á
hvert framleitt kíló mjólkur, þá er það
afar hátt í mörgun þróunarlöndum
og þegar saman fer ört vaxandi
mjólkurframleiðsla í þessum löndum
og hátt sótspor á hvern framleiddan
líter mjólkur, þá er það vissulega
ákveðið áhyggjuefni. Á þetta er bent
í skýrslu frá FAO (Matvælastofnun
Sameinuðu þjóðanna) og GDP
(samstarfsvettvangur mjólkur­
iðnaðarins) og þar er ráðlagt að beina
spjótunum að framleiðsluháttum
í þróunarlöndum eigi að takast
almennilega að draga verulega
eða jafnvel jafna út heildarsótspor
mjólkurframleiðslu heimsins á
næstu áratugum.
Nytin hefur mikil
áhrif á sótsporið
Í skýrslunni kemur m.a. fram að
ein megin ástæða þess að mikill
munur er á sótspori hvers mjólkur­
lítra á milli landa skýrist aðallega
af afurðasemi kúnna. Þannig verði
alltaf til á degi hverjum ákveðið
fast magn af lofttegundum frá
kúnum óháð því hvort þær fram­
leiði mikla mjólk eða litla. Þessi
fasti „útgjaldaliður“ lækkar eðli­
lega á hverja framleiðslueiningu
eftir því sem þeim fjölgar og því
lækkar sótspor hvers lítra mjólkur
í takti við aukna afurðasemi kúnna.
Mestu munar um nyt sem er lægri
en 4.500 kg/kú/ári og sér í lagi ef
afurðasemin er slakari en 2.500 kg/
kú/ári. Þannig eru á bak við hvert
kíló mjólkur frá kú sem mjólkar
4,5 tonn á ári minna en 2 kg af CO2
ígildum en ef kýrin mjólkar ekki
nema 2,5 tonn bætist við heilt kíló
í viðbót af CO2 ígildum! Ef nytin
er ekki nema um 1000 kg/kú/ári þá
er CO2 ígildið tvöfalt á við kúna
sem framleiðir 5 tonn á ári. Þó svo
þessar lágu tölur um nyt kúa séu
sem betur fer óþekktar á Íslandi
í dag, þá er tilfellið að þorri kúa
heimsins fellur undir þessa skil­
greiningu og raunar er það svo að
meðal afurðasemi kúa í heiminum
í dag er ekki nema 2.000­2.500
kg/kú/ári. Fyrir vikið er sótspor
mjólkurframleiðslunnar, eins og
hún er stunduð í dag, í raun miklu
hærra en það þyrfti að vera, þ.e.
sótsporið myndi lækka hraustlega
ef allir bændur heimsins væru með
nytháar kýr, eins og flestir bændur
hafa á Vesturlöndum, og þar með
væri hægt að snarfækka kúm í
heiminum. Vegna þessa er nú í dag
lögð gríðarlega mikil áhersla á að
auka afurðasemi nytlægstu kúnna
í heiminum en þær er harla oft að
finna í þróunarlöndunum.
Ending skiptir máli
Í síðasta mánuði kom út önnur skýrsla
um þetta efni en þessi skýrsla var
gefin út af Global Research Alliance,
sem eru samstarfsvettvangur fyrir
málefni gróðurhúsalofttegunda frá
landbúnaði. Í þessari skýrslu, sem
er í raun óbeint framhald skýrslu
FAO og GDP sem áður hefur verið
minnst á, er samhengi heilsufars
og endingu mjólkurkúa á sótspor
framleiðslunnar. Þar er sérstaklega
lögð áhersla á að með fyrirbyggjandi
aðgerðum, þ.e. með því að koma í
veg fyrir að kýr veikist í stað þess
að lækna veikar kýr, megi draga úr
sótspori framleiðslunnar! Þetta kann
að virka hálf undarlegt samhengi
en skýringin á þessu felst í því að
með bættu heilsufari gripa almennt
eykst heildarframleiðsla og ending
þeirra í hjörðum bændanna. Kýrnar
verða því hagkvæmari vegna
meiri framleiðslu og samhliða
minni þörf fyrir að ala upp nýja
gripi, með tilheyrandi kostnaði og
umhverfisálagi, við að endurnýja
kýrnar snemma á lífsleiðinni.
Júgurbólgan stækkar sótsporið
Ennfremur hafa sumir sjúkdómar
afar neikvæð áhrif á sótspor kúnna
og þá sérstaklega júgurbólga
og slök frjósemi. Þannig segja
greinarhöfundar að júgurbólgutilfelli
stækki sótspor kúnna um 6% í
vægum tilvikum og upp í allt að
12% þegar um svæsin tilfelli er
að ræða! Skýringin felst aðallega
í tveimur þáttum þ.e. því magni af
mjólk sem þarf að hella niður þar
sem hún er óhæf til manneldis og í
kjölfar veikindanna hve mikil áhrif
þau hafa haft á heildarframleiðslu
kýrinnar á viðkomandi mjaltaskeiði
og mögulega á endingu gripsins í
hjörðinni.
Slök frjósemi skaðleg
Annað atriði sem vert er að nefna
hér varðandi heilsufar kúnna er
slök frjósemi. Í skýrslunni kemur
fram að þar sem kúm seinkar vegna
vandamála við að festa fang stækki
sótspor kúnna um 7­16% að jafnaði
í vestrænum löndum eftir alvarleika
tilvikanna. Í þróunarlöndum gætu
þessi áhrif verið miklu meiri þar sem
hvert bú hefur oft einungis 1­2 kýr
og ef önnur þeirra seinkar sér þá þarf
að gefa henni viðhaldsfóður lengi
án teljandi mjólkurframleiðslu, með
tilheyrandi áhrifum á heildarsótspor
hverrar kýr á ári.
Samantekið má segja að heilt
yfir þá skiptir góð bústjórn mestu
máli varðandi heildarsótspor
framleiðslunnar enda vegur
kúabúið sjálft þungt í heildarmynd
sótsporsins frá haga í maga. Hraustar
og afurðamiklar kýr sem endast
vel og lengi eru þær kýr sem hafa
lægsta sótsporið og það er eitthvað
sem allir bændur, um allan heim,
ættu að stefna að. Þegar mjólkin fer
svo með mjólkurbílnum frá búinu
taka aðrir ferlar við sem bóndinn
ræður síður yfir en þessir ferlar
eru þó ekki minna mikilvægir og
lúta að bæði framleiðsluháttum,
hönnun og nýtingu umbúða,
dreifingu mjólkurvaranna, kælingu
eða kælingarþörf þeirra auk fleiri
þátta. Allur ferillinn skiptir máli
og þarf að ná tökum á honum ef
takast á að ná 100% sjálfbærni við
mjólkurframleiðslu og ­vinnslu í
heiminum á næstu áratugum.
Helstu heimildir
Án höfundar, 2019. Climate change
and the global dairy sector. Skýrsla
FAO og GDP, 36 blaðsíður.
Statham, J. ofl., 2020. Dairy
cattle health and greenhouse
gas emission pilot study: Chile,
Kenya and the UK. Skýrsla Global
Research Alliance, 17 blaðsíður.
www.fao.org og www.fil-idf.org
Að gefnu tilefni, og vegna ábend­
ingar frá Matvælastofnun,
skal áréttað að ekki má nota
mónensín sem bætiefni fyrir
mjólkur kýr hér á landi.
Í grein sem birtist í Bænda­
blaðinu 24. september sl. og bar
heitið „Aðlögunartímabil kúa“
var þess þar getið að mónensín
geti bætt orkuefnaskipti kúa og
aukið þurrefnisinntöku þeirra eftir
burð. Þetta bætiefni má hins vegar
ekki nota fyrir mjólkurkýr hér á
landi, né innan EES­svæðisins
og láðist greinarhöfundi að geta
þess. Monensín er skilgreint sem
hníslalyf og er einungis leyft í ali­
fuglaeldi hérlendis, sem og innan
alls EES­svæðisins. Þetta leiðrétt­
ist hér með. /SS
Ábending til kúabænda
Tíminn undanfarið hefur verið
um margt skrítinn. Eins og flest­
ir þekkja er það venjan að halda
aðalfund LK að vori, yfirleitt í
mars. Stjórn LK ákvað í fyrstu
bylgju COVID að fresta honum,
þess fullviss að við næðum fundi
núna í haust og gætum þá jafnvel
stefnt að árshátíð kúabænda. Allt
kom fyrir ekki og niðurstaðan varð
að halda aðalfundinn í fjarfundar­
kerfi þann 6. nóvember nk. og öll
skemmtanahöld bíða betri tíma.
Þar sem ég hef ákveðið, fyrir
nokkru, að gefa ekki kost á mér til
frekari formannssetu fyrir LK er gott
að fara aðeins yfir það sem helst hefur
verið markvert í starfi samtakanna og
starfsumhverfi greinarinnar frá því að
ég tók við sem formaður vorið 2016.
Það sem varð þess valdandi að
ég gaf kost á mér í formannsstólinn
á sínum tíma voru þær miklu vær­
ingar sem áttu sér stað í kringum
framleiðslustýringarkerfið okkar í
mjólkinni. Búvörusamningarnir sem
þá voru nýundirritaðir hljóðuðu upp
á niðurlagningu þess. Það var mikill
kurr í bændum vegna þessa og auð­
heyrt að mikill meirihluti þeirra var
á móti því að afnema framleiðslu­
stýringu með öllu.
Fyrsta verk nýrrar stjórnar var
að ráða nýjan framkvæmdastjóra en
starfandi framkvæmdastjóri hafði
þá sagt starfi sínu lausu. Auk þess
hafði öll stjórnin hætt í einu þannig
að við, í þá nýkjörinni stjórn, lögðum
af stað í verkefnið með enga reynslu
af stjórnarsetu í LK sem og nýjan
framkvæmdastjóra.
Það sem var veigamest í starfi
stjórnar LK fyrstu misserin var
innleiðing nýgerðra búvörusamn­
inga. Reglugerðaskrif, yfirlestur,
fundarseta og tillögugerð fyrir
framkvæmdanefnd búvöru samninga.
Þegar þessu stóra verkefni var lokið
leið ekki langur tími þar til huga
þurfti að endurskoðun samning­
anna sem nýlega höfðu tekið gildi.
Í samningana var sett veigamik­
ið ákvæði um atkvæðagreiðslu
um framtíð framleiðslustýringar.
Þetta ákvæði var sett inn á loka­
metrunum í samningavinnunni til
að tryggja þeim brautargengi hjá
bændum. Framhaldið þekkja svo
flestir. Niðurstaða atkvæðagreiðslu
um að viðhalda framleiðslustýringu
var afgerandi og samningunum því
breytt í þá veru. Og erum við um
þessar mundir að feta okkur af stað
með viðskipti á nýjum kvótamarkaði.
Stöndum vörð um okkar kjör
Það hefur verið skemmtilegt og
ákaflega lærdómsríkt að starfa fyrir
Landssamband kúabænda og margt
sem hægt væri að nefna í því sam­
bandi. Ég hef kynnst fullt af fólki og
ranghölum stjórnsýslunnar, venjum
og hefðum í því sambandi sem ég
hef nú ekki allar skilið. Eitt langar
mig að nefna sérstaklega en það er
starfið í verðlagsnefnd. Það hefur
verið ein sú magnaðasta upplifun
sem ég hef reynt. Þegar störf mín
hófust þar varð ég þess fljótt áskynja
að það var „venja“ að gera hlutina
með ákveðnum hætti. Einhvern veg­
inn hafði skapast sú venja þar inni að
fara ekki eftir því sem stendur í bú­
vörulögunum heldur að semja alltaf
um skarðan hlut fyrir bændur þegar
kemur að reiknuðum, lögbundnum,
mjólkurverðshækkunum sem byggja
á verðlagsgrunni. Sú stemning virtist
yfirleitt ríkja að fara aldrei fram á
reiknaða hækkun heldur að sætta sig
við minna, svona að því virtist til að
allir „yrðu sáttari“. Ég verð að segja
að það hefur verið með ólíkindum
þrýstingurinn sem ég hef orðið fyrir
í þá átt að fara ekki fram á fulla
reiknaða hækkun fyrir bændur inn í
verðlagsnefnd. Þetta þótti mér alltaf
galið og hef síðan þá alltaf farið fram
á fulla hækkun fyrir bændur enda
er verið að túlka lögin frjálslega ef
það er ekki gert. Um framkvæmd
ákvarðana verðlagsnefndar þarf að
standa fast vörð.
Krefjandi verkefni fram undan
En það er nú ekki í mínum karakter
að hanga í baksýnisspeglinum, heldur
að horfa fram á við. Það gefur á
bátinn núna með lækkandi afurða­
verði í kjöti, verðlækkun erlendra
landbúnaðarvara vegna breyttrar
úthlutunar tollkvóta sem svo mynda
verðþrýsting á markaðinn hér heima.
Sterkar vísbendingar eru um misferli
í tollskráningu sem leiða af sér að
íslensk framleiðsla nýtur ekki þeirrar
tollverndar sem lagt var upp með. Hér
hefur ferðamönnum fækkað mikið
sem eðli málsins samkvæmt leiðir
af sér minni heildarneyslu matvæla.
Krónan hefur gefið eftir sem hækkar
öll okkar aðföng svo fátt eitt sé nefnt.
En fátt er svo með öllu illt ...
Mestu framfarir heimssögunnar hafa
iðulega orðið þegar kreppir að og
menn þurfa að hugsa út fyrir boxið.
Fram undan eru faglega spennandi
tímar svo ekki sé meira sagt. Ber þar
helst að nefna áframhaldandi inn­
leiðingu á erfðamengisúrvalsver­
kefninu en LK hefur tryggt áfram­
haldandi fjármögnun þess verkefnis
sem mun án efa færa okkur meiri
framfarir í ræktunarstarfi íslenska
kúastofnsins en nokkurn grunar. Þá
er starfsemi Nautís í fullum gangi
og kynbótagripir farnir að skila sér í
hjarðir holdanautabænda. Mikil vinna
hefur átt sér stað hjá BÍ og búgreina­
félögunum er varða endurskoðun á
félagskerfinu okkar. Þar geta legið
tækifæri í aukinni samvinnu allra bú­
greina en það verður verkefni nýrrar
stjórnar LK að ljúka þeirri vinnu og
gæta í henni að hagsmunum naut­
gripabænda í nýjum heildarsamtökum
verði það niðurstaðan.
Stofnaður hefur verið vinnuhópur
til þess að vinna landbúnaðarstefnu
fyrir Ísland. Í þessu geta legið tæki­
færi fyrir okkur og þurfum við að
tryggja aðkomu okkar að þessari
vinnu og að lögð verði fram tíma­
sett aðgerðaáætlun með skýrum
markmiðum og leiðum. Án þess
endar landbúnaðarstefnan bara eins
og hver önnur skýrsla í hillumetrum
ráðuneytisins.
Við sem tókum við keflinu í LK
2016 vissum að við vorum að taka
að okkur krefjandi verkefni í nýju
umhverfi (nýir samningar) sem
enginn vissi nákvæmlega hvernig
leit út. Búið var að ákveða að fella
niður búnaðargjaldið og stóðum
við uppi með samtökin með engar
öruggar tekjur. Það spilaðist vel úr
og höfum við á þessum tíma aukið
umfang LK um heilt stöðugildi (ver­
kefnisstjóri í nautakjöti) og það er
ekkert sem bendir til annars en við
getum aukið umfangið enn frekar
en það er ljóst að það bíða okkar
krefjandi verkefni í loftslagsmálum
ásamt mörgu öðru.
Ég stíg ákaflega sáttur frá borði
og langar að þakka öllu því góða
fólki sem ég hef fengið að kynnast
og vinna með og fyrir síðustu árin.
Ég óska næsta formanni og stjórn
LK velfarnaðar í þeim mikilvægu
og þörfu störfum sem þeirra bíða.
Takk fyrir mig
Arnar Árnason
Takk fyrir mig
LANDSSAMBAND KÚABÆNDA
Arnar Árnason.