Bændablaðið - 05.11.2020, Blaðsíða 44

Bændablaðið | Fimmtudagur 5. nóvember 202044
Íslandsdeild Evrópuhóps IFOAM:
Starfsemi skrifstofunnar í Brussel orðin
mjög fjölþætt og umfangsmikil
Skýrsla dr. Ólafs R. Dýrmunds­
sonar vegna starfa í Evrópuhópi
lífrænna landbúnaðarhreyfinga
(IFOAM EU Group) fyrir árin
2018­2019. Frá og með 2020
breytist heiti IFOAM EU Group
í IFOAM Organics Europe.
1) Skrifstofan í Brussel
Sem fyrr var samband mitt við
starfsfólk og stjórn Evrópuhópsins
stöðugt og gott, eingöngu með
daglegum tölvusamskiptum, því að ég
sótti ekki neina fundi og ráðstefnur á
vegum hans á árunum 2018-2019. Mjög
lítill fjárhagsstuðningur fæst núorðið
við ferðakostnað, svo sem vegna funda
Evrópuhópsins í Brussel, og kemur
það sér illa fyrir okkur sem komum frá
hinum fjarlægari jaðarsvæðum álfunnar.
Síðan ég fór að starfa í hópnum
snemma árs 2003 hafa orðið miklar
breytingar. Í fyrsta lagi hefur félögum
í honum fjölgað, samfara stækkun
Evrópusambandsins, og í öðru lagi er
starfsemi skrifstofunnar í Brussel orðin
mjög fjölþætt og umfangsmikil. Auk
þess að senda út miklar upplýsingar
leitar hún álits okkar í hópnum um
margvísleg atriði við mótun álitsgerða
um ýmis efni. Nú beinist það starf
mjög að hinni nýju reglugerð ESB um
lífræna framleiðslu, EU nr. 848/2018,
staðfest 22. maí 2018, sem mun taka
gildi í janúar 2022; einkum að gerðum
og viðaukum með henni. Þess ber að
geta að óánægja ýmissa aðildarríkja
ESB með reglugerðina endurspeglaðist
við endanlega afgreiðslu hennar
í Evrópuþinginu 19. apríl 2018.
Niðurstöður atkvæðagreiðslunnar urðu
þær að já sögðu 466, nei sögðu 124 og 50
þingmenn sátu hjá. Auk þess að fylgjast
stöðugt með þessari þróun hef ég lagt
orð í belg öðru hvoru, sent álit og tekið
þátt í all mörgum atkvæðagreiðslum,
eftir óskum skrifstofunnar. Sumt varðar
okkur lítið um, svo sem vínrækt, en rétt
er þó að fylgjast með öllu þótt það hafi
mismikið vægi í lífrænum landbúnaði
hérlendis. Fulltrúar frá þjóðum utan
ESB sem eiga sæti í Evrópuhópnum
vegna sérstakra samninga (Noregur
og Ísland með EFTA samninginn og
Sviss með tvíhliða samning við ESB)
taka að sjálfsögðu ekki afstöðu til
stefnumála ESB þótt hópurinn fái þau
til umsagnar. Vegna BREXIT bætist
Bretland í þann hóp. Öðru hvoru leita ég
upplýsinga hjá aðilum að Íslandsdeild
Evrópuhóps IFOAM, einkum varðandi
vottunarreglur og vottun hjá Tún ehf.,
og er öll sú samvinna með ágætum. Þá
hef ég stöku sinnum verið í sambandi
við MAST vegna álitamála.
2) Ýmis mál til umræðu og skoðunar
í Evrópuhópnum
B2 vítamín: Áhyggjur í sumum
aðildarlöndum vegna skorts á vottuðu
vítamíni án erfðabreytts efnis, GMOs,
einkum í kjúklinga-, svína- og laxafóðri.
Fiskimjöl er góður B2 vítamíngjafi.
Staðbundin, gömul alifugla- og
svínakyn þurfa ekki viðbætt B2 vítamín
í fóður (Ítalía, Tékkland, Ungverjaland).
Salt og vatn: Hvorugt er hægt að
votta sem lífrænt skv. ESB reglugerðum
en þó eru þess dæmi að salt sé vottað
í Slóveníu og vatn í Þýskalandi skv.
sérreglum vottunarstofa, og fái lífræn
vörumerki (logo).
Gelding grísa með bólusetningu: Er
ekki heimil í lífrænni svínarækt því að
IMPROVAC er framleitt með efnum
sem hafa hormónaeiginleika.
Hitun gróðurhúsa og sáðskipti
(skiptirækt) í þeim: Ísland eina
Evrópulandið sem hitar gróðurhús
með heitu vatni frá jarðvarmaveitum,
sjálfbærast. Hér eru gerðar kröfur um
sáðskipti (ein tegund á eftir annarri)
samkvæmt meginreglunni.
Slátrun á býli/ í haga og gripurinn
síðan fluttur strax í sláturhús:
Athyglisverð en þó óvenjuleg umræða
tengd velferð búfjár. Er í skoðun í
Danmörku, Sviss, Belgíu og Þýskalandi
en ESB reglur leyfa þetta ekki.
Jákvæð áhrif grasfóðrunar á
gæði osta o.fl. afurða: Landbúnaðar-
rannsóknastofnun Frakka (INRA) segja
tengsl á milli fjölbreytni í beitargróðri
og fjölbreytilegrar örveruflóru í búfé.
Alltaf betri afurðagæði ef ekki er fóðrað
með korni.
Merkingar lífrænt vottaðra afurða:
IFOAM EU Group varar ESB við
innleiðingu „EU Ecolabel“ sem gæti
valdið ruglingi við viðurkennd lífræn
merki (logo) svo sem „EU Organic
Label“.
Poka/pylsuræktun í gróðurhúsum:
Hefur lengi verið viðurkennd sem
lífræn ræktunaraðferð á hinum
Norðurlöndunum en samræmist ekki
nýju ESB reglugerðinni og verður
óheimil eftir janúar 2021.
Eftirlit með GMOs: Það er eitthvað
breytilegt eftir löndum, stöðugt þarf að
vera á verði. Hér annast Matvælastofnun
þetta eftirlit.
Afskorin blóm og jólatré: Töluvert
rætt í hópnum, ekki algert samræmi í
vottun, virðist á gráu svæði. Hér þurfa
blóm að vera í jarðvegi, afskorin ekki
vottuð, en jólatré eru vottuð.
Útblástur gróðurhúsalofttegunda:
Töluvert rætt í hópnum. Hin jákvæðu
áhrif lífrænnar ræktunar eru all vel
þekkt, sbr. skýrslu IFOAM EU Group
og FiBl frá 2016 sem ég hef kynnt
nokkuð í greinum og viðræðum við
fagfólk (Organic Farming, Climate
Change Mitigation and Beyond –
Reducing the Environmental Impacts
of Agriculture). Telja verður að þessir
kostir lífræns landbúnaðar hafi ekki
verið metnir sem skyldi og alls ekki
ennþá hér á landi.
Slátrun samkvæmt helgisiðum.
Þótt það sé meginreglan í löggjöf
ESB að dýr séu svipt meðvitund, með
raflosti eða öðrum hætti, áður en þau
eru skorin á háls , hefur verið nokkur
undanlátssemi í þessum efnum hjá
ESB vegna þrýstings frá múslimum og
gyðingum. Hvað lífræna vottun varðar
hefur Evrópudómstóllinn úrskurðað
nýlega að hún fáist ekki og lífræn
merking sé óheimil ef hálsskurður hefur
verið slátrunaraðferðin. Þetta útilokar
halal-slátrun múslima og kosher-slátrun
gyðinga. Gott er fá þessa niðurstöðu en
hér á landi hefur hálsskurður einn sér
verið óleyfilegur í heila öld.
Erfðatækni önnur en GMO:
Evrópudómstólinn kvað upp þann
mikilvæga úrskurð á miðju sumri
2018 að margvísleg seinni tíma tækni
til erfðabreytinga á plöntum, svo sem
CRISPR/CAS, OMD og cisgenetics
skuli falla undir sömu ESB löggjöf
og erfðabreyttar lífverur(GMOs). Við
í Evrópuhópi IFOAM tókum virkan
þátt í þessari baráttu gegna fjölþjóð-
legum líftæknifyrirtækjum á borð við
Syngenta, nú yfirtekið af DowDuPont
og ChemChina og Monsanto, nú yfir-
tekið af þýska lyfjafyrirtækinu Bayer,
nú að hluta yfirtekið af BSAF. Slík
fyrirtæki reyna sífellt að telja fólki
trú um að matvælaskortur sé yfir-
vofandi í heiminum ef hætt verður að
nota skordýraeyða, önnur eiturefni og
erfðabreyttar plöntur í landbúnaði.
Því miður eiga þau enn nokkra dygga
stuðningsmenn í veigamiklum stofn-
unum hér á landi. Á árinu 2019 hefur
hópurinn haldið áfram að hvetja ESB
til að leggja að aðildarlöndunum að
virða úrskurðinn frá 2018 auk þess
að efla eftirlit og upplýsingagjöf til
neytenda.
Eiturefnanotkun í evrópskum land-
búnaði: Hópurinn talar stöðugt máli
lífræns landbúnaðar við umræður um
breytingar á landbúnaðarstefnu ESB
(CAP), sérstaklega á sviði umhverfis-
mála, en sú endurskoðun mun verða á
árunum 2021-2027. Reynt er að kynna
með markvissum hætti kosti lífræns
landbúnaðar í þessu samhengi. ESB
hefur greinilega áhyggjur af mikilli eit-
urefnanotkun í Evrópskum landbúnaði
og á ráðstefnu sem sambandið hélt í
lok júní 2018 kom fram að meirihluti
aðildarlandanna fer ekki eftir reglu-
gerðum ESB. Sem sagt, þessi mál
eru í ólestri, og þar með eftirlitið,
en því miður virðist þeir aðilar, sem
hér á landi berjast fyrir sem mestum
og frjálsustum innflutningi búvara,
ekki átta sig á þessu, ekki heldur
Neytendasamtökin. Hópurinn hefur
lagt mikla áherslu á að ESB taki hina
miklu eiturefnanotkun í hefðbundnum
landbúnaði fastari tökum með bættri
löggjöf og markvissara eftirliti.
Styrkir til bænda í lífrænum
búskap: Tékkneski fulltrúinn í hópnum
vakti nýlega athygli á því að landbún-
aðarráðuneytið þar boðaði breytingar
á stuðningsgreiðslum til lífrænn-
ar framleiðslu eftir 2020 sem gætu
skaðað þá jákvæðu þróum sem verið
hefur. Þarna eru ráðamenn greinilega
undir áhrifum frá hefðbundnum , nú
gríðarlega efnavæddum búskap, þar
sem leitast er við að framleiða sem
mest á hverjum hektara. Uppi eru
hugmyndir um framleiðslutengingu
sem henta ekki í lífrænni ræktun og
telur félagi okkar að slíkt geti orðið
til þess að margir bændur hverfi frá
lífrænum búskap þar í landi. Mér er
hugsað til þeirra meingölluðu reglna
sem hafa gilt hér á landi síðan 2016
um stuðning við aðlögun að lífrænum
búskap.
Dæmi um jákvæða þróun í sölu
lífrænt vottaðra afurða: Þegar litið er til
Evrópu í heild fer lífræna framleiðslan
vaxandi en samt er mjög mikið flutt
inn. Danir eru til fyrirmyndar en
þar voru 13,3 % af matarinnkaup-
um danskra neytenda lífræn 2017.
Þeir sem næstir komu voru Svíar og
Svisslendingar með 9%. Athyglisvert
er að í Þýskalandi þar sem kvótakerfi
í mjólkurframleiðslu hefur verið afn-
umið standa bændur í hefðbundinni
framleiðslu höllum fæti. Aftur á móti
gengur mun betur hjá bændum með
lífrænt vottaða mjólkurframleiðslu
því að þeir fá tvöfalt hærra verð fyrir
mjólkina.
Innréttingar og hámarksfjöldi í
hænsnahúsum: Um það hafa komið
fram töluvert skiptar skoðanir hvor
leyfa eigi allt að þrjá palla/gólf í
húsum fyrir varphænur í lausagöngu.
Þá er nokkuð deildar meiningar um
leyfilegan heildarfjölda í hverju húsi.
Gott dæmi um atriði sem þarf að skoða
vegna endurskoðunar og nýsmíða á
gerðum og viðaukum við nýju lög-
gjöfina.
TPorganics-vettvangur tækniþró-
unar í Evrópu: Varar við breytingum
í stefnumótun á þann veg að varúðar-
reglan víki fyrir nýsköpunarreglunni.
Vilja virða verndunarsjónarmið.
Hugtakið verksmiðjubúskapur
hefur aldrei verið skilgreint í land-
búnaðarlöggjöf ESB þótt of sé vísað
í “factory farming” í löggjöf sam-
bandsins um lífræna búskaparhætti.
Þetta er bagalegt því að túlkunin er
mismunandi eftir löndum og töluverðs
misræmis gætir. Því beitti hópurinn sér
fyrir könnun í haust þar sem m.a. var
safnað saman mjög gagnlegum upp-
lýsingum um notkun aðflutts búfjár-
áburðar á lífrænum býlum. Einnig
hefur verið gerð könnun á aðgengi
búfjár á lífrænum býlum að beitilandi
en þar er einnig töluverður breytileiki.
Þess er vænst að þessi gögn nýtist við
skilgreiningar og samræmingu þannig
að sem mests jafnræðis verði gætt í
Evrópulöndunum.
3) Landbúnaðarsýningin
2018, fundir o.fl.
Þáttur VORs, og þar með lífrænna
bænda, í sýningunni Íslenskur land-
búnaður 2018, var að mínum dómi til
fyrirmyndar og vakti mikla athygli,
bæði sýningarbásinn og erindin sem
flutt voru um lífrænan landbúnað.
Dagana 27.-29.júní 2018 sat ég 100
ára afmælisráðstefnu NJF – Félags
norrænna búvísindamannna - í
Aleksandras Stulginskis landbúnað-
arháskólanum í Kaunas í Litháen og
lagði þar fram efni um þróun lífræns
landbúnað hér á landi ( sjá næsta lið,
ritstörf). Í lok maí 2019 aðstoðaði
ég Stefán Gíslason við bréfaskriftir
til skrifstofu Evrópuhóps IFOAM í
Brussel vegna vottunar þörungsins
Lithothamnion. Fékk ég erindið lagt
fyrir undirhóp sem fjallar um afurða-
vinnslu, snemma í júní. Okkur full-
trúum í Evrópuhópi IFOAM var gef-
inn kostur á að senda inn ábendingar
um atriði sem við teldum að þyrfti
að ræða betur við sérfræðinga ESB
varðandi væntanlega nýja reglugerð
ESB um lífrænan búskap, áður en hún
tekur gildi 2022. Ég freistaði þess, einu
sinni enn, að taka fyrir rúmisþörf og
gólfgerð í íslenskum fjárhúsum og
fóðrun jórturdýra með fiskimjöli , öll
þrjú atriðin með all ítarlegum skrif-
legum rökstuðningi.
Fékk þau viðbrögð snemma á jóla-
föstu 2019 að athugasemdir mínar
yrðu ekki teknar til greina, þættu
of sértækar. Sendi ég svar um hæl,
lýsti yfir vonbrigðum mínum með
afgreiðsluna og benti á að hún stað-
festi að enn væri hópurinn ekki tilbú-
inn að ræða svæðabreytileika svo að
gagni kæmi. Þetta hafi m.a. orðið til
þess að vottunarstofur væru að túlka
sumar reglurnar með mismunandi
hætti eftir því sem hentaði í hverju
landi. Slíkt kæmi m.a. fram í notkun
búfjáráburðar frá hefðbundnum búum
og ræktun í gróðurhúsum á sumum
Norðurlandanna.
4) Ritstörf o.fl. í þágu lífræns
landbúnaðar
Sem fyrr leituðu bæði bændur og
áhugafólk til mín í upplýsingaleit,
mest í tölvupósti en stöku sinnum
með símtölum, jafnvel frá útlöndum.
Haustið 2018 tók Ivan Emke prófessor
frá Kanada upp viðtöl við mig um ís-
lenskan landbúnað, þar með um líf-
ræna geirann, til flutnings í útvarpi á
Nýfundnalandi og víðar . Viðtölin við
mig komu í byrjun desember 2019.
Tilvísanir í birt efni eftir mig um
lífrænan landbúnað, að hluta eða að
öllu leyti, 2018 og 2019:
a) Er stefnt að útrýmingu lítilla og
miðlungs fjárbúa í landinu? – Gegna
veigamiklu , félagslegu hlutverki og
stuðla að viðhaldi sveitabyggðar.
Bændablaðið, fimmtudagur 25.jan-
úar 2018 , blað nr. 507, 24 .árg.,
2.tbl. bls .40.
b) Aldarafmæli NJF – Félags
norrænna búvísindamanna.
Afmælisráðstefna í Kaunas í Litháen.
Bændablaðið, fimmtudagur 19.júlí
2018, blað nr. 519, 24.árg.,14.tbl.,
bls. 42.
c) Challenges and prospects of
organic agriculture in Iceland.
NJF 26th Congress: Agriculture
for the Next 100 Years. Kaunas,
Lithuania, 27-29 June 2018.
Summary of poster on page 79 in
PROGRAMME AND SUMMARIES
OF PRESENTATIONS, Section A,
Sustainability of Agroecosystems.
Published by Akademija 2018.
d) Stöðva þarf jarðasöfnun
auðmanna og fjárfestingarfélaga
– Hefja þarf gerð rammaáætlunar
um landnýtingu. Bændablaðið,
fimmtudagur 2.ágúst 2018, blað nr.
520, 24.árg., 15.tbl., bls. 36.
e) Bjart framundan með líffræðilegri
fjölbreytni og sjálfbærni. Grein um
VOR-verndun og ræktun, félag
framleiðenda í lífrænum búskap.
Tímarit Bændablaðsins, 2.tbl. 2018,
4.árg., bls. 98.
f) VOR – félag framleiðenda
í lífrænum búskap 25 ára.
Bændablaðið, fimmtudagur
15.nóvember 2018, blað nr. 527,
24.árg., 22.tbl., bls. 38.
g) Danir leggja vaxandi áherslu
á lífræna ræktun og sjálfbæra
búskaparhætti í sátt við neytendur,
land og þjóð. ÍSLAND – DANMÖRK,
VINÁTTA INNAN NORRÆNNA
VÉBANDA, ritstj. Þórður Helgason.
DANSK – ÍSLENSKA FÉLAGIÐ
, ÍSLANDSDEILD 1918-2018,
Afmælisrit, bls. 46-54.
h) Ódýr matur – dýrkeypt blekking.
Fréttablaðið, fimmtudagur 14.mars
2019, 62.tbl., 19.árg. bls. 20.
i) Ódýr matur – dýrkeypt blekking .
Alvarlegur tvískinnungur í umfjöllun
um fæðu- og matvælaöryggi.
Bændablaðið, fimmtudagur 2.maí
2019, blað nr. 537, 25.árg., 8.tbl.,
bls. 50.

Dr. Ólafur R. Dýrmundsson,
fulltrúi Íslands í Evrópuhópi
IFOAM /IFOAM Organics
Europe
Dr. Ólafur R. Dýrmundsson. Lífrænt ræktað grænmeti.