Bændablaðið - 05.11.2020, Blaðsíða 40

40 Bændablaðið | Fimmtudagur 5. nóvember 2020
Litlu laxastofnarnir sem á að fórna
Við skipan starfshóps um
stefnumótun í fiskeldi var aðeins
hafður þröngur hópur sérhags-
munaaðila ásamt opinberum
starfsmönnum. Starfshópurinn
skilaði af sér skýrslu árið 2017
sem var grunnur að lögum um
fiskeldi sem samþykkt voru á
árinu 2019. Í vinnu stefnumót-
unarhópsins er hugað að sérhags-
munum, þar sem drifkrafturinn
var að tryggja hagsmuni stærri
laxeldisfyrirtækja og stærri
veiðifélaga. Fulltrúum almenn-
ings, s.s. sveitarfélaga, var haldið
frá og lítið sem ekkert tekið til-
lit til þeirra athugasemda og
ábendinga í ferlinu fram að því
að lögum um fiskeldi voru sam-
þykkt.
Niðurstaðan var að áhættu­
mat erfðablöndunar var innleitt
með lögum um fiskeldi á árinu
2019 sem fól m.a. í sér að litlu
laxastofnunum á eldissvæðum var
fórnað. Meginhlutverk áhættumats
erfðablöndunar er að tryggja fram­
leiðsluheimildir fyrir laxeldisfyrir­
tæki í meirihlutaeigu erlendra aðila.
Fórna til að tryggja ávinning
Það vakti athygli á árinu 2016
ásækni sumra íslenskra frumkvöðla
að ,,helga sér svæði“ í miklu um­
fangi, með stórtækum áform á upp­
byggingu, Arnarlax og Fiskeldi
Austfjarða með um 125.000 tonna
framleiðsluheimildir til laxeldis í
stjórnsýslunni. Það var því ekki að
ástæðulausu að stjórnarformenn
fyrirtækjanna komu sér í starfshóp
um stefnumótun í fiskeldi. Þessi tvö
fyrirtæki voru með um 70% fram­
leiðsluheimilda til laxeldis, mest
umsóknir sem voru í ferli hjá stjórn­
sýslunni. Með því að taka ekki með
litlu laxastofnanna í áhættumat
erfðablöndunar var tryggt að þeir
myndu ekki hafa áhrif á úthlutun
framleiðsluheimilda á frjóum laxi
og sérstaklega í tilfelli Arnarlax, á
vestanverðum Vestfjörðum. Þannig
var litlu laxastofnunum fórnað til
að tryggja laxeldisfyrirtækjum í
meirihlutaeigu erlendra aðila sem
mestum ávinningi.
Landssamband veiðifélaga
hugar að sínum
Í stefnumótunarhópnum var einn frá
veiðiréttareigendum þ.e.a.s. fulltrúi
Landssambands veiðifélaga. Miðað
við tillögur í stefnumótunarskýrslunni
var aðeins hugað að stærri
veiðiám sem tilheyra félögum í
Landssambandi veiðifélaga. Það er
verið að verja stærri veiðiár og að
fórna minni veiðiám og því ekki að
ástæðulausu að veiðiréttareigendur
utan Landssambands veiðifélaga
hafi verið ósáttir og ekki samstiga
sambandinu í sínum málflutningi
við afgreiðslu málsins á Alþingi
Íslendinga. Fyrst á árinu 2018 þegar
fiskeldisfrumvarpið var fyrst lagt fram
og síðan á árinu 2019 þegar lög um
fiskeldi voru samþykkt.
Ná ekki fram
Í athugasemdum við fiskeldis­
frumvarpið á árinu 2019 var bent
á að litlir laxastofnar í veiðiám
á eldissvæðum munu verða fyrir
miklum neikvæðum áhrifum samfara
uppbyggingu laxeldis í sjókvíum
á meðan stærri laxastofnar fjær
eldissvæðum verða fyrir litlum eða
engum áhrifum ef fylgt er tillögum
áhættumats erfðablöndunar. Það á að
verja stærri laxastofna og fórna þeim
minni. Margir gerðu athugasemd
við fiskeldisfrumvarpið m.a.
veiðiréttareigendur minni veiðivatna
og erfðanefnd landbúnaðarins.
Umsögn erfðanefndar
landbúnaðarins
Fram kemur í umsögn erfðanefndar
landbúnaðarins við fiskeldisfrum­
varpið á vorþingi 2019 að það verði að
taka alla laxastofna með í Áhættumat
erfðablöndunar. Ef laxastofnar á
ákveðnum svæðum eru undanskildir
í áhættumatinu er hætta á að líffræði­
legur fjölbreytileiki tapist:
„Ef ætlun með frumvarpinu er
sá að undanskilja ákveðna stofna
úr áhættumatinu þarf það að vera
skýrt. Enn fremur þarf að rökstyðja
þá afstöðu, meðal annars m.t.t. líf­
fræðilegra þátta og jafnræðisreglna.
Með jafnræðisreglum er hér átt við
jafnræði landeigenda sem eiga veiði­
rétt í laxám, hvort sem er í Arnarfirði,
á Barðaströndinni, í Dölunum eða
annars staðar.“
Rýniskýrslan
Vegna fjölmargra athugasemda við
fiskeldisfrumvarpið þegar það var til
meðferðar á Alþingi árið 2019 var
sett sérstakt ákvæði til bráðabirgða
í lögum um fiskeldi ,,…að rýna að­
ferðafræði sem Hafrannsóknastofnun
notar við mat á burðarþoli og við gerð
áhættumats“. Hinn 25. ágúst 2020 var
lögð fram á Alþingi skýrsla óháðrar
nefndar með erlendum og íslenskum
sérfræðingi þar sem tekið var fyrir
áhættumat erfðablöndunar. Skýrslan
ber heitið ,,Skýrsla sjávarútvegs­
og landbúnaðarráðherra um niður­
stöður óháðrar nefndar um athugun
á aðferðarfræði, áhættumati og grein­
ingum á fiskeldisburðarþoli á vegum
Hafrannsóknastofnunar“. Varðandi
litlu laxastofnana tekur skýrslan í
meginatriðum undir þá gagnrýni
sem kom fram í meðhöndlun máls­
ins á Alþingi. Hér á efir köllum við
skýrsluna rýniskýrsluna og nefndina
vísindanefndina.
Litlu stofnanir
Í áhættumati erfðablöndunar er
horft fram hjá litlu laxastofnunum.
Á fundi vísindanefndarinnar með
Hafrannsóknastofnun gaf stofnunin þá
skýringu að þessi ákvörðun hefði verið
tekin þar sem á Íslandi er fjöldi smærri
áa með tilfallandi göngur laxa sem ekki
teljast stöðugir stofnar sem hægt er
að nýta til veiða að einhverju marki.
Hins vegar var fallist á að a.m.k. ein­
hver þessara smærri lækja og áa gætu
verið hluti af stærri yfirstofni (hópi
stofna), annaðhvort einar og sér eða
með öðrum stærri ám. Vísindanefndin
fékk ekki upplýsingar um fjölda áa
sem falla í þennan flokk á Íslandi, né
heldur hvar þær eru (í tengslum við
firði þar sem fiskeldi er stundað) eða
hvaða aðstæður gilda um þessa stofna.
Smáu stofnarnir viðkvæmastir
Við vinnslu fiskeldisfrumvarpsins
var bent á að litlu laxastofnanir
væru viðkvæmari fyrir erfða­
blöndun en stærri laxastofnar.
Undir það tekur vísindanefndin
og bendir á rannsóknir frá Noregi
og Kanada þar sem fram kemur
að smáir stofnar (sem að jafnaði
hafa lítinn þéttleika, þó það sé
ekki algilt) séu oft þeir stofnar
þar sem tíðni erfðablöndunar er
mest. Samkeppnishæfni eldisfisks
á hrygningarsvæðum er minni en
villta laxins. Þannig kann viðkoma
strokufisks í ám eða á árum þegar
fjöldi villtra laxa er lágur að vera
óeðlilega mikil vegna tímabund­
ins skorts á samkeppni á hrygn­
ingarsvæðunum. Í áhættumati
erfðablöndunar er miðað við að
hlutfall eldislaxa sé undir 4%, en
vísindanefndin bendir á að íhuga
að nota lægri viðmiðunarmörk
fyrir minni stofna en stærri stofna.
Ástæða þess, er að fyrirliggjandi
vísindaleg gögn benda til þess að
litlir og dreifðir stofnar séu hlut­
fallslega viðkvæmari fyrir inn­
blöndun en stærri og þéttari stofnar.
Í næstu næstu tveimur grein­
um fjöllum við áfram um litlu
laxastofnana:
• Upplýst verður um hvaða stofn­
ar þetta eru á Vestfjörðum sem
vísindanefndin fékk ekki upp­
lýsingar um og hvaða áhrif þeir
hefðu getað haft á úthlutaðar
framleiðsluheimildir til laxeld­
isfyrirtækja í meirihlutaeigu
erlendra aðila ef þeir hefðu verið
teknir með í reiknilíkanið.

• Farið verður yfir vöktun á
litlu laxastofnunum, hverju
er ábótavant og hugsanlegar
skaðabótakröfur sem
veiðiréttareigendur minni veiðiáa
kunna að sækja.
Valdimar Ingi Gunnarsson
Höfundur er sjávarútvegs-
fræðingur og hefur m.a. unnið
við ýmis mál tengd fiskeldi
í rúm þrjátíu ár.
FISKNYTJAR&NÁTTÚRA
Veðrará í Önundarfirði.Valdimar Ingi Gunnarsson.
LESENDABÁS
Fyrirspurn til ráðherra landbúnaðarmála, Kristjáns Þórs Júlíussonar
– Afrit til Framkvæmdanefndar búvörusamninga
Ég sendi þessa fyrirspurn vegna
þess að ég er mjög ósátt með þá
stöðu sem viðskipti með greiðslu-
mark mjólkur eru komin í.
Í síðustu viku skrifaði ég bréf til
stjórna Landssambands kúabænda
og Bændasamtaka Íslands vegna
fundargerðar 442. fundar fram­
kvæmdanefndar um búvörusamn­
inga. Í fundargerðinni kemur fram
að fulltrúar áðurnefndra stjórna
hafi lagt fram tillögu um þrefalt
afurðastöðvarverð sem hámarks­
verð á markaði með greiðslumark
mjólkur næstu þrjú árin. Þetta er
þvert á það sem haldið hefur verið
fram að þessir fulltrúar hafi alltaf
barist fyrir því að verð yrði ekki
hærra en tvöfalt afurðastöðvar­
verð.
Nú liggur fyrir í þeirra svari
að þetta var gert til að varna því
að verð á greiðslumarkaði yrði
gefið frjálst og að það hafi verið
vilji ríkisins að svo væri. Með
því gengur ríkið þvert á vilja
bænda og samþykktir aðalfundar
Landssambands kúabænda 2019
en þar var samþykkt að hámarks­
verð yrði tvöfalt afurðastöðvar­
verð. Verslun með greiðslumark
á háu verði stuðlar ekki að hag­
kvæmum rekstri og stórskaðar
samkeppnishæfni greinarinnar,
t.a.m. við þann innflutning sem
þegar er farinn að hafa áhrif á sölu
okkar mjólkurafurða.
Spurt er:
a) Er það vilji ráðherra landbún­
aðarmála að verð á greiðslu­
marki mjólkur sé frjálst?
b) Hvaða hag hefur ríkið af því
að fara gegn vilja bænda og
verðleggja greiðslumark langt
umfram það sem eðlilegt er
að greinin standi undir miðað
við það samkeppnisumhverfi
sem hún er í?
c) Hver eru rök ráðherrans fyrir
því að hafa verðið svo mikl­
um mun hærra en bændur
hafa lagt til? Skerðir hátt
verð ekki samkeppnishæfni
grein arinnar?
d) Hvaða hagsmuni er ráðherr­
ann að verja?
e) Hver er stefna þín sem ráð­
herra málaflokksins varðandi
verð á greiðslumarki og hvar
hefur hún komið fram? Hefur
verið gerð einhver greining á
áhrifum greiðslumarksverðs
á samkeppnishæfni greinar­
innar?
f) Hversu háu verði á greiðslu­
marki telur ráðherrann að
greinin rísi undir? Til við­
bótar við byggingarkostnað
á nýju fjósi með aðstöðu sem
stenst allar kröfur um aðbún­
að dýra, velferð starfsfólks
og lágmarks umhverfisáhrif?
Bitnar verð á greiðslumarki
á framangreindum þáttum?
Aðgerðir til að örva framboð á
greiðslumarki hefðu verið skilj­
anlegar ef framboðið hefði verið
lítið sem ekki neitt en það var ekki
raunin. Þann 1.9.2020 var framboð
á greiðslumarki 845.349 lítrar að
andvirði tæplega 250 milljónir kr.
Það sem af er árinu 2020 hafa 1,4
milljónir lítra skipt um eigendur.
Það er um helmingur þess umfangs
sem var að jafnaði á rúmlega 20 ára
tímabili, frá 1994­2016.
Spurt er:
a) Hvernig á að meta það hvenær
verð og framboð á greiðslu­
marki sé þess eðlis að það
þurfi að grípa inní?
b) Eru menn sammála um hvar
þau mörk liggja? Hvað er
nægjanlegt framboð?
Nú er kominn á innlausnar markaður
fyrir greiðslumark sauðfjár og er
innlausnarverðið andvirði bein­
greiðslna næstu tveggja ára á nú­
virði eða 12.764 kr. og lækkaði þar
með allverulega en það fór hæst í
36 þúsund krónur.
Spurt er:
Af hverju hafnar þú sem ráð­
herra því að hafa hámarksverð
í greiðslumarki með mjólk en í
sauðfjárhlutanum var tekinn upp
innlausnarmarkaður með föstu
verði?
Virðingarfyllst,
Glitstöðum 2. nóvember 2020
Guðrún Sigurjónsdóttir kúa-
bóndi
Bænda
19. nóvember
0,0%
5,0%
10,0%
15,0%
20,0%
25,0%
30,0%
35,0%
40,0%
45,0%
50,0%
Bændablaðið Fréttablaðið Morgunblaðið Stundin DV Viðskiptablaðið Mannlíf
20
15
4
5,
0%
20
16
4
3,
8%
20
17
4
3,
1%
20
18
4
5,
6%
20
19
4
1,
9%
20
14
3
3,
9%
20
16
28
,6
%
20
17
27
,3
%
20
18
2
4,
6%
20
19
2
1,
9%
20
14
2
7,
8%
20
15
2
6,
0%
20
16
2
5,
3%
20
17
2
2,
0%
20
18
2
2,
1%
20
19
1
9,
0%
20
19
5
,8
%
20
15
7
,0
%
20
16
1
0,
8%
20
17
1
1,
2%
20
18
1
0,
8%
20
19
9
,1
%
20
14
5
,7
%
20
15
1
0,
0%
20
16
7
,3
%
20
17
1
1,
2%
20
18
5
,1
%
20
19
5
,2
%
20
19
2
,2
%
Meðallestur prentmiðla á landsbyggðinni
þróun lestrar síðastliðin sex ár, 2014-2019, samkvæmt könnunum Gallup
20
14
4
3,
3%
20
15
3
1,
0%
20
18
9
,1
%
20
14
1
1,
3%