Bændablaðið - 05.11.2020, Blaðsíða 38

Bændablaðið | Fimmtudagur 5. nóvember 202038
Opið bréf til Katrínar Jakobsdóttur,
Bjarna Benediktssonar og
Sigurðar Inga Jóhannssonar
Sú ákvörðun ríkisstjórnar
Geirs H. Haarde og Ingibjargar
Sólrúnar Gísladóttur að sameina
landbúnaðarráðuneytið og sjáv-
arútvegsráðuneytið árið 2007
hefur reynst afdrifarík. Enn
seig á ógæfuhliðina með stofnun
atvinnuvegaráðuneytisins árið
2012, einn ráðuneytisstjóri, þjónn
tveggja ráðherra.
Í báðum tilfellum voru verk-
efni landbúnaðarins lítilsvirt, öllu
sundrað og gengið á rétt landbún-
aðarins. Jafnræðisregla brotin milli
sjávarútvegs og landbúnaðar í stuðn-
ingi við rannsóknir og ráðgjöf.Rauði
þráðurinn í báðum tilfellum snerist
um að leggja línurnar til að ganga í
Evrópusambandið. Enda steig rík-
isstjórn Jóhönnu Sigurð-ardóttur og
Steingríms J. Sigfússonar það skref
til fulls og sótti um aðild að ESB.
Sannarlega vona ég að núverandi
ríkisstjórn sé ekki haldin ESB-
veirunni og að þess vegna vilji hún
endurskoða landbúnaðarkerfið, og
rétta hlut landbúnaðarins við á ný.
Ég vil vekja athygli á því að
samhliða þessum breytingum voru
margar stofnanir landbúnaðar-
ins færðar undir önnur ráðuneyti
og tekin frá fagráðuneyti sínu og
atvinnuvegi. Landbúnaðurinn stend-
ur nú mjög höllum fæti gagnvart
stjórnkerfinu og innfluttum land-
búnaðarvörum.
Hér rek ég sautján ástæður vand-
ræðanna fyrir því að landbúnaðurinn
er í skúffuráðuneyti, og með þeim
afleiðingum að stöðugt hallar undan
fæti.
1. Landgræðslan og Skógrækt rík-
isins færðar undir umhverfis-
ráðuneytið. Hvort tveggja land-
búnaðarverkefni.
2. Landbúnaðarskólarnir á
Hvanneyri/Garðyrkjuskólinn
og Hólaskóli, sem verið höfðu
atvinnuvegaháskólar, færðir
undir menntamálaráðuneytið.
Þar með fór Rannsóknarstofnun
landbúnaðarins sömu leið ásamt
stærstum hluta vísindamanna
landbúnaðarins.
3. Öll jarðamál voru færð undir
fjármálaráðuneytið við stofnun
atvinnuvegaráðuneytisins, sem
var nýtt heljarstökk gagnvart
landbúnaðarráðuneytinu
árið 2012. Þar með tók
við eitt stórt atvinnu- og
n ý s k ö p u n a r r á ð u n e y t i .
Landbúnaðurinn hefur síðan
verið hornreka þar.
4. Veiðimálastofnun, sem farið
hafði með fiskiráðgjöf og
rannsóknir í ám og vötnum
í áratugi, var sameinuð
Hafrannsóknastofnun.
5. Búnaðarstofa hefur verið á
flandri en var fyrst sett undir
Matvælastofnun (MAST).
Búnaðarstofa fer með
mikil samskipti og annast
beingreiðslur til bænda,
framkvæmd búvörusamninga
og greiðslumarksmál o.fl.
Lögfræðingar töldu hana
ólöglega setta undir MAST.
Búnaðarstofa var nýlega flutt
undir atvinnuvegaráðuneytið,
þar er hún utandyra með sín
verkefni og talin kolólögleg,
og þessi ákvörðun stangist
á við stjórnarskrána. Nú eru
ákvarðanir Búnaðarstofu
ekki kæranlegar til æðra
stjórnvalds þar sem hún heyrir
beint undir ráðherra. Réttindi
þeirra sem ákvarðanirnar
snerta, bændanna, eru því
skertar. Búnaðarstofa ætti
að vera sjálfstæð stofnun
milli ríkisvaldsins og
Bændasamtakanna og gæti
farið með margvísleg verkefni
sem slík.
6. Bændur máttu ekki taka
taka gjald af afurðum til að
fjármagna starfsemi sína, þ.e.
búnaðargjald, með hliðsjón af
dómi Mannréttindadómstóls
Evrópu um iðnaðarmálagjald.
Nú eiga bændur að greiða
til Bændasamtakanna, eftir
bústærð og af frjálsum vilja.
Eftir stendur erfið innheimta og
veikari samtök. Það eru einnig
hagsmunir ríkisins að geta
samið við einn aðila í umboði
allra bænda, Bændasamtökin.
7. Þrátt fyrir að sjávarútvegurinn
væri í sama ráðuneyti
o g l a n d b ú n a ð u r i n n
heldur sjávarútvegurinn
óskertum ríkisstuðningi
til Hafrannsóknastofn-
unar, Fiskistofu og
Landhelgisgæslunnar. Bændum
var uppálagt að stokka upp
alla sína ráðunautaþjónustu,
höggva og breyta. Stofnuð
var Ráðgjafarmiðstöð
landbúnaðarins (RML).
Bændur verða nú að greiða
umtalsvert meira fyrir
þjónustuna sem er ekki gott
fyrir framþróun í landbúnaði,
þegar afkoma bænda er slæm.
8. Allir sérfróðir og menntaðir
landbúnaðarmenn hafa
verið úreltir í atvinnu-
vegaráðuneytinu . Hér er átt við
háskólamenntun í búvísindum.
9. Framleiðnisjóður hefur komið
að mörgu verkefni í sveitunum
í hagræðingu og nýsköpun.
Staðið hefur til að hann verði
lagður niður.
10. Tollasamnigur sá, þar sem mest
hallaði á íslenskan landbúnað,
var afgreiddur í tengslum við
búvörusamninga árið 2016.
Samningarnir voru tengdir
saman og urðu samtímis að
lögum. Það út af fyrir sig
er firra. Mikið tollasvindl í
hafi er nú upplýst. Slíkt er
lögbrot sem gengur seint að
stöðva og hlýtur að færast til
dómstóla. Forsendubrestur
er orð sem stjórnmálamenn
taka sér oft í munn. Nú er
forsendubrestur vegna Brexit
og gerir kröfu um að tolla-
samningar við ESB verði
teknir upp og endurskoðaðir.
Tvær milljónir ferðamanna
horfnir og stjórnvöld brjóta
alþjóðasamninga. Heildsalar
með allar frystikistur fullar
af erlendu kjöti en samt er
tollkvóti boðinn út í miklu
magni. Holdanautabúskap
er sjálfhætt enda er verðið
fáránlegt. Verð til bænda hefur
undanfarið fallið um 10% en
hækkað um 6,5% í smásölu.
11. Um 300 tonn af svokölluðum
jurtaostum voru flutt til
landsins á síðasta ári, án tolla.
Stóran hluta þessara osta ber
að tolla, samkvæmt tollalögum
og samningum og tollskrá.
Af þessu meinta ostalíki og
jurtarjóma sem svipað gildir
um voru samtals flutt inn
470 tonn árið 2019 (299+173
tonn). Bolludagurinn er stærsti
dagur bakaríanna og um leið
hátíð rjómans frá bændum. Nú
er stærri hluti bollanna fylltur
með innfluttum jurtarjóma sem
inniheldur mikið af mjólkur- og
undanrennudufti, sem ætti að
bera toll. Þetta er því flutt inn á
röngu tollnúmeri, lögbrot.
12. Um næstu áramót verður
tollkvóti á innfluttu nautakjöti
frá ESB búinn að sjöfaldast
frá ársbyrjun 2018 og verður
kominn í 700 tonn. Á sama tíma
hefur orðið 75% verðlækkun á
tollkvótun frá ESB. Samtímis
hríðfellur verð til bóndans á
íslensku nautakjöti og birgðir
hlaðast upp í fjósum bænda
í lifandi dýrum sem fá ekki
slátrun.
13. Nýjar úthlutunarreglur á
tollkvótum sem ráðherra setti
og beitt var í sumar hafa valdið
því að verð fyrir nautakjöt
lækkaði um 40% frá fyrri
úthlutun ársins 2020 og er nú
aðeins einn fjórði af því verði
sem það var í upphafi ársins
2019. Verðið var 797 kr/kg
fyrri hluta árs 2019, 570 kr/
kg seinni hluta árs 2019, 331
kr/kg. fyrri hluta árs 2020, en
200 kr/kg seinni hluta árs 2020.
Forsendubresturinn blasir við.
Tollkvótinn er orðinn alltof hátt
hlutfall af innlendum markaði,
á meðan hlaðast upp kjötfjöll,
verðið fellur og kjötið er selt
með miklum afslætti.
14. Afurðaverð til sauðfjárbænda
féll strax eftir síðasta samning
árið 2016 um 30-40% og hefur
gengið hægt að þoka því upp.
Verðið er núna það sama og
haustið 2011 í krónum talið
og er lægsta afurðaverð til
bóndans í Evrópu samkvæmt
rannsókn Landssambands
sauðfjárbænda.
15. Viss skilaréttur verslana á
unnum kjöt- og mjólkurvörum
er hér gagnvart íslenskri
framleiðslu. Þess vegna
setja verslanir innfluttar
landbúnaðarvörur í forgang,
komnar að síðasta söludegi,
þeim verður ekki skilað til
baka.
16. Svína- og kjúklingabúskapurinn
og garðyrkjan eru á nákvæmlega
sama stað, eða verri. Verði ekki
hlúð að þessum greinum fara
þær sömu leið. Garðyrkjan er
nú töluð upp í öðru orðinu, en
slegin niður með aðgerðaleysi,
þó allir sjái að jarðhitinn,
rafmagnið og hrein móðir
jörð og gróðurhús gefa okkur
einstakt tækifæri.
17. Fullyrt er að hráefni í innfluttum
matvörum sé illa skilgreint og
óljóst hvert sé upprunalandið.
Hér þarf landbúnaðurinn og
verslanir að tryggja að blá/
hvít/rauð fánarönd sé á öllum
íslenskum matvörum. Það er
réttur neytandans.
Hvaða atvinnuvegur myndi sætta sig
við svona meðferð af hálfu stjórn-
málamanna? Ekkert er mikilvægara
en þingmenn og ráðherrar taki
kíkinn frá blinda auganu og gefi
íslenskum landbúnaði lífvænleg
skilyrði. Við blasir dauðans alvara
verði ekki gripið í taumana.
Guðni Ágústsson
LESENDABÁS
Guðni Ágústsson.
Komið hefur í ljós að verulegt
misræmi er í tölum um magn
innflutnings búvara hingað til
lands og útflutningstölum frá
Evrópulöndum. Vakið hefur
athygli sein viðbrögð yfirvalda
hafa verið við ábendingum um
þetta misræmi.
Grafalvarlegt er ef brestir reyn-
ast við framkvæmd tolleftirlits
á búvörum til landsins. Í því
efni er mikið undir í öllu tilliti.
Ábendingar um að eitthvað væri
bogið á ferðinni bárust yfirvöld-
um fyrr á árinu, þegar greinilegt
var að innflutningstölur hingað
og útflutningstölur frá Evrópu
stóðust ekki á.
Landlægir búfjársjúkdómar
í Evrópu
Umræður um innflutning á land-
búnaðarafurðum hafa staðið lengi.
Þeir sem kenna sig við frjálslyndi
telja að hingað eigi að flytja inn
óheft magn búvara.Felst óneit-
anlega í því frjálslyndi gagnvart
búfjársjúkdómum og skertri lýð-
heilsu. Alkunna er að víða innan
EB er landbúnaður styrktur í bak
og fyrir. Stórbúskapur þar með
hámarksafköstum notar sýklalyf
til að hámarka afköst og berjast
við búfjársjúkdóma. Sumir þessir
sjúkdómar hafa blessunarlega ekki
borist hingað til lands, en vegna
einangrunar búfjárstofna okkar
eru þeir berskjaldaðir fyrir þessum
landlægu pestum í Evrópu.
Mótvægisaðgerðir
Undanfarin ár hefur smám saman
verið opnað á innflutning land -
búnaðar afurða frá löndum Evrópu -
sambandsins og inn flutningur
heimilaður samkvæmt samn ingum
um magnkvóta í einstökum af-
urðum. Fyrir rúmu ári samþykkti
Alþingi aðgerðaráætlun um mat-
vælaöryggi og vernd búfjárstofna
til að minnka áhættuna af þessum
aukna innflutningi. Við það tæki-
færi héldu Miðflokksmenn lengi
uppi andófi á Alþingi með þeim
árangri að hert var á mótvægis-
aðgerðum hér á landi, sem áttu að
hindra eða minnka hættuna á að
hingað bærust smitsjúkdómar með
innflutningnum. Þessar aðgerðir
höfðu að markmiði að treysta allt
eftirlit hér innanlands.
Hver er raunin?
Íslensk stjórnvöld ætluðu að ör-
yggið yrði sett ofar öllu til að
vernda íslenska búfjárstofna.
Allt þar til ofangreint misræmi
kom í ljós virtist sem við hefðum
sterk tök á að verja landið, eins og
frekast væri kostur, gegn þeirri vá
sem við blasti. Það var því reiðar-
slag er í ljós kom að það kerfi sem
við treystum á var jafn götótt og
í ljós kom. Sýnt er að hingað eru
fluttar landbúnaðarafurðir sem
eftirlitskerfið hefur enga yfirsýn
um. Aðferðir eru kunnar og felast
í að flytja vörur milli tollflokka.
Málið er sagt í skoðun, en á meðan
halda rangindin áfram. Málið
sýnir okkur svo ekki verður um
villst að þrátt fyrir að vera eyja
úti í miðju Atlantshafi duga hér
engin vettlingatök.
Vont fyrir alla
Ef rétt reynist og misræmið verði
ekki skýrt með öðrum hætti verður
ríkissjóður af verulegum tekjum.
Íslenskir framleiðendur, bændur,
sem framleiða hollar landbúnað-
arvörur búa við skerta samkeppn-
isstöðu. Óboðlegt er gagnvart
framleiðendum í samkeppni að
standa ekki jafnfætis erlendum
keppinautum. Grafið er undan
smitsjúkdómavörnum, þegar ekki
næst full yfirsýn um innflutning
landbúnaðarvara.
Viðbrögð stjórnarliða
Frá því þetta misræmi kom í ljós
hefur verið spaugilegt að fylgjast
með stjórnarþingmönnum sem
sármóðgaðir skrifa greinar um
málið. Hverjir standa við stjórn-
völinn? Eru það ekki einmitt þeir
sjálfir? Meira að segja ráðherrar
skrifa um hvað sé til ráða. En
hverjir ráða? Eru það ekki einmitt
ráðherrarnir sem eiga að ráða og
stjórna? Í sannleika sagt væri þetta
mál allt hið hlægilegasta ef ekki
væri fyrir hversu alvarlegt það er.
Sannast hér svo ekki verður um
villst að brýn þörf er á að treysta
landamærin hvað þennan inn-
flutning varðar, þau eru greinilega
galopin og allt eftirlit brotakennt.
Svo virðist sem mál þetta endur-
spegli veika stöðu landbúnaðarins
í stjórnarráðinu.
Nú er nauðsyn
Vonbrigðum veldur hve kerfið
okkar er máttlítið og svifaseint
eins og nú hefur berlega komið
í ljós. Það er þó ekki alltaf
svo, því bændur sem rækta
nokkra silunga í tjörn eða slátra
heimavið liggja undir smásjá eft-
irlitsstofnanna. Miðflokkurinn
efndi fyrir nokkru til sérstakrar
umræðu á Alþingi um misræmið
í inn- og útflutningstölum. Þar
kom fram þverpólitísk samstaða
um skjótar aðgerðir. Nú er brýn
nauðsyn á að stjórnvöld taki til
hendinni og komi í veg fyrir að
innflutningur landbúnaðarvara
lúti lögmálum villta vest-
ursins. Þar eiga allir hagsmuni:
Ríkissjóður, innlendir framleið-
endur og neytendur.
Karl Gauti Hjaltason
Höfundur er þingmaður
Suðurkjördæmis
kgauti@althingi.is
Bitlaust eftirlit með inn-
flutningi landbúnaðarvöru
Karl Gauti Hjaltason.
Bænda
19. nóvember