Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Blaðsíða 92

Útdráttur
Tilgangur: Öldruðum fjölgar og óformlegir umönnunaraðilar, makar
eða dætur veita um þriðjungi eldri borgara á Íslandi aðstoð. Umönn-
unarálag getur gert vart við sig hjá aðstandendum og haft neikvæð
áhrif á andlega og líkamlega heilsu en rannsóknir hafa sýnt að draga
má úr því með stuðningi og fræðslu. Tilgangur rannsóknarinnar var
að lýsa reynslu dætra af því að vera aðstandendur aldraðra foreldra
með minnkaða færni og lýsa þörf þeirra fyrir fræðslu.
Aðferð: Rannsóknin var eigindleg. Þátttakendur voru 12 fullorðnar
dætur sem voru aðstandendur aldraðra foreldra sem misst höfðu
færni og bjuggu í heimahúsum. Gagna var aflað með hálfstöðluðum
einstaklingsviðtölum. Greining gagna fór fram með kerfisbundinni
textaþéttingu (e. systematic text condensation) samkvæmt aðferð
Malte rud.
Niðurstöður: Greind voru tvö meginþemu. Fyrra þemað, margþætt
umönnunarálag, skiptist í þemun sálræn vanlíðan, svo sem kvíða; lík-
amleg vanlíðan, sem birtist meðal annars í orkuleysi, og skert félagsleg
þátttaka, en ein birtingarmynd þess var tilætlunarsemi foreldris.
Seinna meginþemað, óvissa, skiptist í þrjú þemu. Hið fyrsta var erfið
upplýsingaleit en í því kom fram flókið aðgengi að upplýsingum.
Annað þemað var þörf fyrir fræðslu, ráðgjöf og stuðning, þar sem því
var lýst að stuðningur frá fjölskyldu og vinum hjálpaði þátttakendum
mest. Þriðja þemað var þörf fyrir upplýsingaveitu, þar sem lýst var
þörf fyrir aðgengi að fagfólki og upplýsingum á einum stað sem hægt
væri að veita rafrænt að hluta til.
Ályktanir: Niðurstöðurnar benda sterklega til þess að dætur aldraðra
finni fyrir sálrænni, líkamlegri og félagslegri vanlíðan tengdri
umönnun foreldra sinna. Einnig höfðu dæturnar mikla þörf fyrir
fræðslu og ráðgjöf þar sem þær fundu til óvissu vegna vanþekkingar
á kerfinu og erfiðs aðgengis að upplýsingum.
Lykilorð: Aldraðir, dætur, umönnunaraðilar, fræðsla, líðan, umönn-
unarálag.
Inngangur
Aldurssamsetning íslensku þjóðarinnar er að breytast á þann
hátt að öldruðum fjölgar og meðalaldur hækkar. Árið 2017
voru um 14% Íslendinga 65 ára og eldri en gera má ráð fyrir
að eftir um 20 ár verði um það bil 20% Íslendinga á þeim aldri
(Hagstofa Íslands, 2017). Hækkandi aldri fylgja auknar líkur
á langvinnum sjúkdómum sem oft hafa í för með sér færni -
skerðingu sem felst í skertri getu til að sinna athöfnum dagslegs
lífs (Hooyman og Kiyak, 2011) og með aukinni færniskerðingu
og fjölveikindum aukast þarfir aldraðra fyrir þjónustu og um -
önnun (Ingibjörg Hjaltadóttir o.fl., 2019). Undanfarna áratugi
hefur uppbygging öldrunarþjónustu á Íslandi miðast við að
styðja eldri borgara í að viðhalda sjálfstæði sínu og búa sem
lengst á eigin heimili (Heilbrigðisráðuneytið, 2019). Þrátt fyrir
það hafa biðlistar eftir hjúkrunarrými lengst undanfarin ár
(Landlæknir, 2018).
Þjónustu við aldraða er almennt skipt niður í formlega
þjónustu, sem er veitt af opinberum aðilum, og óformlega
þjónustu, sem veitt er af fjölskyldu og vinum (Hooyman og
Kiyak, 2011). Aðstandendur sinna í sívaxandi mæli þessari
óformlegu þjónustu og veita þeir mest af þeirri aðstoð sem
aldraðir sem búa heima fá (Reinhard o.fl., 2015). Ríflega 80%
aldraðra sem búa á eigin heimili og þarfnast umönnunar fá
hana frá fjölskyldum, nágrönnum og vinum (Sigurdardottir
o.fl., 2012). Fjölskyldur fólks með færniskerðingu á Íslandi
sinna óformlegri umönnun hlutfallslega mest miðað við fjöl-
skyldur í sömu stöðu í öðrum Evrópulöndum (Eurostat, 2019).
Algengast er að umönnunaraðilar aldraðra séu makar þeirra
eða fullorðnar dætur (Sigurdardottir o.fl., 2012) og eru konur
líklegri til að vera óformlegir umönnunaraðilar en karlar og
eyða meiri tíma í umönnunina (Chappell og Hollander, 2013).
Í rannsókn Chappell og félaga (2015) kom fram að umönn-
92 tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 96. árg. 2020
Fjóla Sigríður Bjarnadóttir, Heilbrigðisstofnun Vestfjarða og Heilbrigðisvísindasviði Háskólans á Akureyri
Kristín Þórarinsdóttir, hjúkrunarfræðideild Háskólans á Akureyri
Margrét Hrönn Svavarsdóttir, hjúkrunarfræðideild Háskólans á Akureyri
Hvað á ég að gera — hvert á ég að snúa mér?
Reynsla dætra af því að annast aldraða foreldra:
Margþætt umönnunarálag og óvissa
Nýjungar: Rannsóknin veitir nýja þekkingu um reynslu
dætra af því að sinna öldruðum foreldrum.
Þekking: Niðurstöðurnar gefa til kynna mikilvægi fræðslu,
ráðgjafar og stuðnings við umönnun færniskerts foreldris.
Hagnýting: Dætur forelda með skerta færni eru undir miklu
umönnunarálagi og þörfum þeirra fyrir upplýsingar og
stuðning er lítt sinnt af fagfólki.
Áhrif á störf hjúkrunarfræðinga: Hjúkrunarfræðingar geta
nýtt niðurstöðurnar til þess að uppfylla þarfir þessa hóps
fyrir fræðslu, stuðning og upplýsingar.
Hvers vegna ættir þú að lesa þessa grein?