Studia Islandica - 01.06.1963, Side 74

68
Mannanöfnin geta því litla vitneskju veitt um dýrkun
Óðins, þótt flestir menn með Óðinsnöfnum séu kunnir í
Danmörku.
Eftir því sem næst verður komizt, hafa fornkonungar
Norðurlanda rakið ættir sínar til guðlegra forfeðra, er
blótaðir voru til árs. Dýrkun þeirra virðist einnig nátengd
Vanagoðum.1 Þetta sést greinilegast af heimildum um
Ynglinga í Svíþjóð. Miklu óljósari eru sagnir um Skjöld-
unga í Danmörku. Þó minnir sögnin um dauða Fróða
Danakonungs um margt á Frey, og Skjöldur eða Skeaf,
sem kom siglandi með kornax undir höfði, sver sig greini-
lega í ætt til gróðrarvættar. Sú sögn hefur að mestu fallið
í gleymsku á Norðurlöndum og er aðeins varðveitt í forn-
enskum ritum. Enda sverja síðari Skjöldungar sig miklu
meir í ætt Óðins en Freys. Nægir að minna á sagnirnar
um Harald hilditönn. Þetta finnst mér eðlilegast að skýra
á þann hátt, að trúin á ársæld Skjöldunga hafi dvínað
eða jafnvel horfið með öllu, er dýrkun Óðins tók að ryðja
sér til rúms og konungar gerðust í fyrsta lagi höfðingjar
í ófriði. Þá gleymdust þeir þættir í eðli Skjaldar, er sízt
samræmdust herkonungi.
Vitað er, að Vanagyðjan Nerþus var tignuð í Danmörku
á fyrstu öldum tímatals okkar. En bæði örnefni og rit-
aðar heimildir gefa til kynna, að Vanadýrkun hafi verið
á undanhaldi í Danmörku á síðustu öldum heiðni, en
dýrkun Óðins (og Týs) hafi fest þar dýpri rætur en til
að mynda í Vestur-Noregi og Norður-Svíþjóð.
Á Gautlandi hefur þetta farið nokkuð á annan veg.
Þar hefur Óðinn runnið saman við fornan ættföður eða
árguð, Gaut, og verið blótaður til árs.
Ástæðulaust er að vefengja, að hin norrænu rit, sem
að vísu eru ekki skráð fyrr en um tveim öldum eftir lok
heiðni, geymi sannar endurminningar um, að Óðinn hafi
um alllangt skeið verið mest tignaður meðal konunga
1 Sjá hér að framan kaflann: Guðlegt konungdæmi.