Studia Islandica - 01.06.1963, Blaðsíða 14

12
rekja til þess tíma, er allir Aríar bjuggu saman í einu
þjóðfélagi, hlýtur hún að hafa geymzt í munnmælum
meira en þrjú þúsund ár, þangað til Snorri Sturluson
færði hana í letur. Slíkt verður að telja með ólíkindum.
Það er þó ekki ætlun mín að vefengja það, að forntrú
Germana sé skyld trúarbrögðum ýmissa annarra þjóð-
flokka. En ég hygg vænlegast að taka fyrst stöðu við þær
frásagnir, sem lýsa germönskum trúarbrögðum á elzta
stigi, og skyggnast þaðan í ýmsar áttir. Einnig held ég,
að traustari grundvöllur fáist með því að rekja trúarsiði
og helgihald en einstakar goðsögur. Hér á eftir verð-
ur einkum gerð tilraun til að rekja feril Vanagoðanna
þriggja: Njarðar, Freys og Freyju, og einnig að nokkru
getið þriggja höfuðguða úr hópi Ása: Öðins, Týs og Þórs.1
1 Um uppruna Baldurs eru skoðanir fræðimanna skiptar.
James Frazer leit á Baldur sem árguð og ímynd eikarinnar, er
hefði lífskraft sinn fólginn í mistilteininum (Balder the Beautiful,
Frazer VII).
Gustaf Neckel taldi, að Baldur væri eftirmynd babylonska ár-
guðsins Tamuz og hafi dýrkun hans borizt yfir Þrakíu til ger-
manskra þjóða (G. Neckel: Die Úberlieferungen vom Gotte Balder,
Dortmund 1920). Folke Ström hefur bent á, að eftir að Neckel skrif-
aði bók sina um Baldur, hafi verið grafinn upp hinn svo nefndi Ras
Shamrafundur 1929—33, en þar hefur fundizt lýsing á dýrkun Baals
í Ugarit. Ström bendir á, að goðsögn sú, sem fylgir Baals-dýrkun-
inni, líkist sögninni um dauða Baldurs miklu meir en sögnin um
Tamuz, enda betur varðveitt. En greinilega eru sagnirnar um Baal
og Tamuz mjög skyldar (F. Ström: Loki, Göteborgs Universitets
Arskrift 1956, bls. 100—101).
Magnus Olsen hefur skrifað ritdóm um bók Neckels og bent á,
að samkvæmt örnefnum hafi Baldur einkum verið dýrkaður í Suð-
austur-Noregi (og Suður-Svíþjóð), en það umhverfi hafi verið mjög
opið fyrir kristnum áhrifum, svo að liklegt sé, að dýrkun Baldurs
sé að verulegu leyti sprottin af þeim (M. Olsen: Balder-digtning og
Balder-kult, Arkiv 1924, bls. 148—75). Áður hafði Sophus Bugge
haldið því fram, að sögnin um Baldur ætti rót sina að rekja til
kristinna helgisagna (Studier over de nordiske Gude- og Helte-
sagns Oprindelse, Christiania 1881—89).
Jan de Vries telur söguna um dauða Baldurs upphafssögn, er
sýni komu dauðans í heiminn og fleira (de Vries: Der Mythos von
Balders Tod, Arkiv 1955).
Dumézil telur, að sögnin um dauða Baldurs sé sprottin af hug-
myndum um heimsrásina (Dumézil, bls. 78—105).
Af heimildum þeim, sem til eru um dýrkun Baldurs, verður
ekki ráðið, hversu gömul hún er. Einnig hefur Baldur látið eftir