Studia Islandica - 01.06.1963, Síða 22

20
þik at bræðr þínum
stóðu blíð regin.
Allt ber því að sama brunni um það, að meðal Vana-
dýrkenda hafi gyðjan og maki hennar verið talin systkin
og borið svipuð nöfn. Þau hafa verið blótuð saman til efl-
ingar frjósemi líkt og hin austrænu árgoð, sem ýmist voru
talin systkin eða mæðgin. Og eins og aðrar þjóðir hafa
Germanar í upphafi haft mesta helgi á gyðjunni. Þess
vegna er nafn hennar einnar varðveitt í bók Tacitusar.
Þá liggur næst að bera frásögn Tacitusar um Nerþus
saman við yngri heimildir um dýrkun Vana á Norður-
löndum. f Ynglingasögu lýsir Snorri goðunum eins og
jarðneskum konungum, er verið hafa uppi fyrir löngu.
Þegar hann hefur sagt frá ríki Óðins, heldur hann áfram:
„Njörður af Nóatúnum gerðist þá valdsmaður yfir Sví-
um og hélt upp blótum. Hann kölluðu Svíar þá dróttin
sinn. Tók hann þá skattgjafar af þeim. Á hans dögum var
friður allgóður og alls konar ár svo mikið, að Sviar trúðu
því, að Njörður réði fyrir ári og fyrir fésælu manna.“ 1
Það leynir sér ekki, að hér er verið að lýsa guði ársæld-
ar og frjósemi. Hið sama má sjá af frásögn Gylfaginn-
ingar, þótt meira beri þar á öðrum þætti í eðli hans: „Inn
þriðji Ás er sá, er kallaður er Njörður; hann býr á himni,
þar sem heitir Nóatún; hann ræður fyrir göngu vinds og
stillir sjá og eld; á hann skal heita til sæfara og til veiða;
hann er svo auðugur og fésæll, að hann má gefa þeim
auð landa eða lausafjár; á hann skal til þess heita.“ 2
Hér sjást greinilega merki um breytingu á dýrkun
Njarðar. Hið forna árgoð, sem við þekkjum frá Tacitusi,
færist smám saman í það horf að verða siglingagoð. En
Freyr og Freyja setjast í hið forna sæti föður síns og
eru mest blótuð til ársældar á síðustu öldum heiðni.
Þessu lýsir Snorri á táknrænan hátt, er hann segir: Freyr
tók þá við ríki eftir Njörð.
1 Heimskringla, Yngl.s., 9. kap.
2 Snorra-Edda, Gylfaginning, 22. kap.