Studia Islandica - 01.06.1963, Side 53

49
siði á forsöguöldum Norðurlanda. En sú vitneskja er
eingöngu byggð á túlkun fomleifa. Hér verður einkum
rætt um ýmiss konar myndir, sem taldar hafa verið goða-
myndir eða eftirlíkingar trúarlegra athafna.
Þá verða fyrst fyrir okkur bergristur. En þær eru
myndir, sem ristar voru á steina og klappir. Hér skipta
aðeins máli hinar suðlægari bergristur á Norðurlönd-
um, sem mest er af í Suður-Svíþjóð, en einnig nokkuð
í Suður-Noregi. Ristur þessar eru taldar frá bronsöld,
einkum síðari hluta hennar (1000—500 f. Kr.). Þó mun
eitthvað af ristum vera eldra og annað yngra.1 Oscar
Almgren, sem lagt hefur grundvöll að túlkun þessara
mynda, rekur uppruna þeirra til trúarhugmynda og helgi-
halds. Síðari fræðimenn hafa fallizt á þessa meginniður-
stöðu hans, þótt deila megi um túlkun einstakra mynda.
Þessar suðlægu bergristur em stundum nefndar jarð-
yrkjuristur til aðgreiningar frá veiðiristunum, sem al-
gengastar eru um norðanverðan Skandinavíuskaga og
taldar eiga rót sína að rekja til steinaldarmenningar veiði-
þjóðar.2 3 Jarðyrkjuristurnar eru hins vegar að verulegu
leyti raktar til trúarhátíða jarðyrkjuþjóðar, sem haldnar
voru til að efla árgæzku og frjósemi. Hin mikla alúð, sem
menn lögðu við að klappa þessar myndir í stein, verður
varla skýrð með einu saman hugtakinu: listin fyrir listina.
Listin hlaut hér að þjóna einhverjum hagnýtum tilgangi.
Og markmiðið hlaut að vera hið sama með myndunum
og hátíðahöldum þeim, sem þær virðast eiga að sýna.
Menn hafa aðeins viljað gefa hátíðahöldunum aukinn og
varanlegan kraft með því að rista eftirmynd þeirra í
steininn.2
Jarðyrkjuristur eru mjög fjölbreytilegar (sjá hér
1. mynd). Algengar eru þar myndir af skipurn, sem hvorki
1 A. Fredsjö, S. Jansson, G. A. Moberg: Hállristningar i Sverige,
1956, bls. 27—28.
2 Sjá Nordisk kultur XXVI, bls. 14—15.
3 Sjá Almgren, bls. 138.
4