Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2021, Page 6

Náttúrufræðingurinn - 2021, Page 6
Náttúrufræðingurinn 6 Ritrýnd grein / Peer reviewed norðan og austan land. Að hrygningu lokinni leitar þorskur á fæðusvæði. Lífsferill margra fisktegunda ein- kennist af árstíðabundnu fari milli svæða (göngum) – að einstaklingar eða hópar færa sig reglubundið frá einu svæði yfir á annað. Með fari koma saman mismunandi hópar og blöndun erfðaefnis getur átt sér stað. Lífssögu- legt hlutverk fars er misjafnt en oft- ast er um að ræða mislangar ferðir frá uppeldissvæði til hrygningarsvæðis eða af hrygningarsvæði á fæðuslóð. Göngumynstrið veldur breytilegum þéttleika tegundarinnar eftir svæðum og árstímum. Hér við land hafa merkingar verið notaðar til að rannsaka far fiska í meira en öld. Fyrsti merkti fiskurinn var skar- koli, Pleuronectes platessa L., merktur á Skjálfanda árið 1903. Ári seinna var fyrsti þorskurinn merktur við Ísland. Það var í Loðmundarfirði í þeim til- gangi að kanna hvort þorskur á bilinu 40–60 cm héldi sig fyrir austan land árið um kring.4 Síðan hefur þorskur verið merktur reglulega en með mislöngum hléum. Á árunum 1953 til 2010 merkti Haf- rannsóknastofnun mikið af þorski. Eftir níu ára hlé hófust merkingar aftur í mars 2019 þegar um 1.800 þorskar voru merktir á Vestfjarðamiðum og úti af Norðurlandi. Merkingunum var haldið áfram árin 2019 og 2020 og voru þá merktir þorskar í Arnarfirði, Ísafjarðar- djúpi, fyrir austan land og á hrygningar- slóð fyrir sunnan og vestan. Á þessum tveimur árum voru merktir tæplega 7.000 þorskar. Í þessum merkingum voru eingöngu notuð slöngumerki (2. mynd). Með þessum merkingum er meðal annars verið að kanna í hvaða mæli þorskar endurheimtast utan íslenskrar lögsögu, en einnig eru athugaðar ferðir ungfisks frá uppeldissvæðum. Allt frá því að merkingar hófust við Ísland hafa niðurstöður þeirra verið birtar í ýmsum greinum, bæði í inn- lendum og erlendum ritum. Síðasta yfirlit um merkingar á þorski kom út árið 1996 þegar Jón Jónsson tók saman greinargott yfirlit um merkingar á árunum 1948–1986.5 Ýmsar greinar um afmörkuð efni eða niðurstöður einstakra eða fárra merkingaleiðangra hafa þó verið birtar síðan. Nauðsynlegt er að líta reglulega yfir farinn veg og meta stöðu þekkingar til að stuðla að frekari þróun viðfangsefnisins, bæði hvað varðar aðferðir og ekki síður til að meta hvar göt eru í þekkingu og hvað skynsamlegast er að leggja áherslu á í komandi rannsóknum. Því er tímabært að taka saman helstu upplýsingar sem merkingar hafa veitt okkur á síðustu öld. Af ýmsu er að taka en í þessari grein fjöllum við um það hvaða merki hafa verið notuð, hvers konar gögn fást með merkingum og hvaða upplýsingar merkingar við Ísland hafa veitt um far, atferli og stofngerð íslenska þorsksins. MERKI Fyrir ríflega 100 árum voru fiskmerki tvær hringlaga númeraðar plötur tengdar saman með silfurvír og festar á tálknlok (kjálkabarð) fisksins. Síðan hafa merki þróast og algengustu merkin sem nú eru notuð við merkingar á þorski eru utanáliggjandi slöngumerki (T-merki). Þau eru mun fyrirferðar- minni og eiga ekki að hafa mikil áhrif á fiskinn. Slöngumerkin eru ílöng plast- merki með haki á öðrum endanum og hér við land hafa yfirleitt verið notuð gul eða appelsínugul merki (2. mynd). Á hverju merki er raðnúmer til auðkenn- ingar. Merkin eru fest með merkjabyssu við rót bakugga þar sem þau festast milli uggageislanna. Slík slöngumerki voru fyrst notuð við merkingar á þorski hér við land árið 1991.6 Tap slöngumerkja er talið minna en plötumerkjanna sem notuð voru áður.6 Við merkingar árin 2019 og 2020 voru þorskarnir tvímerktir þannig að merki var sett sitt hvorum megin við bakugg- ana (3. mynd), og var þá byggt á reynslu fyrri rannsókna.7 Með þessu er auð- veldara að sjá merktan fisk í afla en einnig eru líkur á endurheimtu meiri þar sem gagn er í merkingunni þótt annað merkið glatist. Þar sem skila ber báðum merkjunum, ef þau eru til staðar, og greitt er fyrir bæði merkin, þá gefur tvímerking einnig tækifæri á að meta merkjatap (sjá rammagrein á bls. 12). Slöngumerking gefur upplýsingar um hvar fiskurinn er merktur og hvar hann endurheimtist. Merkið gefur hins vegar ekki upplýsingar um hvað gerist á milli þessara tveggja tímapunkta. Merk- ingar með slöngumerkjum eru tiltölu- lega fljótlegar og merkin ódýr, og er því hægt að merkja marga fiska á stuttum tíma. Endurheimtur eiga því að geta 2. mynd. Rafeindamerki (hvítt merki) og slöngumerki (appelsínugult merki) sem hafa verið notuð reglulega hér við land til að merkja fiska. – Data storage tag (DST, white tag) and a conventional tag (orange tag) that have been used regularly in tagging research in Icelandic waters. Ljósm./ Photo: Svanhildur Egilsdóttir, Hafrannsóknastofnun.

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.