Náttúrufræðingurinn - 2021, Blaðsíða 21

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
21
Ritrýnd grein / Peer reviewed
7. mynd. Þrjár súlur yst á Langakambi á Hornströndum árið 2018. Fuglinn í miðið stendur á hreiðurhrauknum. – Three Northern Gannets perching
at the end of Langikambur dyke at Hornstrandir Nature Reserve (NW-Iceland) in 2018. The bird in the middle is standing on the nest. Ljósm./
Photo: Cristian Gallo, 28.6. 2018.
beri heiti af fjórum bergstöplum sem
það hvílir á, eins og bent hefur verið
á.1 Sigfús M. Johnsen26 taldi reyndar að
skerið væri kallað eftir fuglunum.
Örnefni eitt og sér gefur varla ástæðu
til að fjalla um súluvarp í Súlnastapa
ef ekki væru fleiri heimildir um súlur
þar frá fyrri öldum. Sú elsta mun vera
ferðabók Olavíusar sem ferðaðist um
Hornstrandir sumarið 1775. Getur hann
þess að súluungar séu veiddir þar á
vorin.14 Arnþór Garðarsson1 benti á að
súluungaveiðar gætu ekki farið fram að
vorlagi og þótti þess vegna vafasamt að
þarna hefði nokkurn tímann verið súlu-
varp. Olavius var ekki fuglafræðingur og
gæti hafa misskilið heimamenn. Okkur
þykir ekki ástæða að efast um að súlur
hafi orpið í Súlnastapa þar sem þeirra
er einnig getið í sóknalýsingu Jóns Eyj-
ólfssonar.15 Hann var prestur á Stað í
Aðalvík frá 1843 til 1866 og hefur eflaust
verið vel kunnugur á nyrðri hluta
Hornstranda og þekkt þar landgæði,
enda náði prestakall hans allt norður
á Horn. Jón getur þess að fjöldi súlu-
unga hafi verið drepinn í Súlnastapa.
Varla hafa menn búið til sögu um veiði
á súluungum þótt hægt sé að efast um
hve margir ungar hafi fengist, svo sem
Arnþór Garðarsson1 nefnir. Jón segir að
varpinu hafi verið spillt en hvenær er
óvíst, líkast til annaðhvort í lok 18. aldar
eða í byrjun þeirrar 19.
Því eru liðnar að minnsta kosti
tvær aldir frá því súluvarp lagðist af
í Súlnastapa. Kannski hefur stapinn
minnkað eitthvað frá þeim tíma, svo
sem vegna rofs af völdum sjógangs og
ísa. Þorsteinn Einarsson sigldi kringum
stapann í júlí 1958 en sá hvorki súlur
né hreiður. Með tilvísun í sóknalýs-
ingu séra Jóns getur Þorsteinn þess
líka að erlendir fiskimenn hafi eyðilagt
varpið, en Jón kveður fiskimennina
hafi verið Íslendinga. Þorsteinn hefur
eftir Benjamín Eiríkssyni sem alinn var
upp á Hornströndum (nefndur Bene-
dikt í yngri heimildinni) að ungarnir
hafi verið teknir til beitu.11,27 Einar Þ.
Guðjohnsen sigldi einnig hringinn um
Súlnastapa í júlí 1966 ásamt ferðafé-
lögum og getur ekki um súlur, þótt ætíð
sé varasamt að byggja á vísbendingum
sem ekki beinlínis nefna að engir fuglar
hafi sést.28
Súlnastapi er sýndur á gömlum
Íslandskortum, svo sem á korti Orteli-
usar eða Guðbrands Þorlákssonar frá
1590.29 Hann var framan af nefndur
Fulvastapi á kortum (fulvus á latínu
merkir rauð- eða rafgulur; en hér er
e.t.v. misritun úr „súlna“ því stafirnir f
og s eru sviplíkir í gamla skrifletrinu (ʄ
og ʃ) og einnig n og v (n og u)). Á strand-
korti frá 1820 var Súlustapi nefndur
(reyndar ritað Súlustapir).30 Engar vís-
bendingar eru á kortunum um að súlur
hafi orpið þarna. Súlnastapi er einnig
nefndur í fornbréfum mun fyrr, í reka-
skrá Vatnsfjarðarkirkju 1327, í máldaga
hennar 1397, og í öðrum máldaga hennar