Náttúrufræðingurinn - 2021, Blaðsíða 43

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
43
hálffyllt af drullu. Skriðupúlsarnir eða
eðjuflóðin virtust smám saman hreinsa
farvegina tvo í hlíðinni, og við það varð
leiðin greiðari fyrir seinni skriðupúlsa
niður á undirlendið. Á endanum, um
miðjan dag 7. október, náðu tveir skriðu-
púlsar, sem voru sýnu stærstir, niður á
milli bæjarhúsanna. Við þetta nálgað-
ist skriðan talsvert bæjarhúsin á Gilsá
2 og lengdist um 200–250 m. Þá lok-
aðist þjóðvegurinn og nokkrir hektarar
af túni til viðbótar fóru á kaf í aur. Ekki
er útilokað að setbunkinn uppi á hjall-
anum hafi geymt talsvert leysingavatn
frá sumrinu og einhvers konar vatnsflóð
hafi fylgt skriðufallinu niður fjallshlíð-
ina eða aukið vatn runnið úr setbunk-
anum í kjölfar skriðunnar. Slíkt er erfitt
að meta. Birgir á Gullbrekku sagði að
þarna væri þó nokkuð vatn á ferðinni
að jafnaði, lækur rynni ávallt niður í
einum meginfarvegi í hlíðinni neðan
setbunkans og gangnamenn heyrðu
ávallt lækjarhljóð undan urðinni þegar
um hana væri gengið að hausti, skammt
neðan upptaka skriðunnar. Lækjar-
rennsli niður í aurfyllta farvegina átti
líklega nokkurn þátt í hreinsun þeirra
og greiddi þannig leið seinni skriðufall-
anna 6. og 7. október.
Við fyrstu könnun á vettvangi varð
ljóst að ekki var um að ræða hefðbundna
aurskriðu, beintengda úrkomu eða leys-
ingum. Tíðarfar undangenginna daga
og vikna gaf ekki sérstakt tilefni til að
vænta skriðufalla. Nokkur hnullungs-
stykki, allt að 3–4 m í þvermál, skáru sig
úr skriðusetinu. Í sjónauka minnti útlit
þeirra á gróft molaberg, sem er samlímd
bergmylsna og nokkuð algengt í fjöllum.
Við nánari skoðun kom í ljós að um
frosna sethnullunga var að ræða. Efnið
í þessum sethnullungum var fyrst og
fremst frostveðrað berg úr klettunum í
efstu brúnum Hleiðargarðsfjalls, kantað
gróft grjót og fínni méla eða sandur í
bland við ís. Efnið reyndist algjörlega
samfrosið og virtist mönnum að ís væri
að minnsta kosti 20% af rúmmáli hnull-
unganna. Frosnu hnullungarnir virð-
ast hafa komið úr setbunkanum uppi á
hjallanum í fjallinu því að þar uppi er
greinilegt brotstál í hjallabrúninni, á
að giska 2–4 m þykkt (3. og 4. mynd).
Fremsti hluti setbunkans virðist því hafa
sprungið og hluti efnisins úr upptaka-
svæði skriðunnar borist niður í heilum
frosnum blokkum eða hnullungum.
Þessi ummerki renna stoðum undir
lýsingu Birgis á hvellinum mikla sem
hann heyrði skömmu fyrir skriðufallið.
Eðlilegt er að álykta að samfrosinn set-
bunkinn hafi fyrst sprungið með hvelli
og orðið við það óstöðugur, síðan silast
af stað í kjölfarið og loks fallið fram sem
skriða. Þess má geta að slíkir hvellir,
3. mynd. Vettvangsathuganir leiddu í ljós að hluti skriðusetsins var samfrosið veðrunarset, lík-
legast ættað úr setbunka í um 800–900 m hæð í fjallinu. Ljósm.: Skafti Brynjólfsson, 7. október
2020.