Náttúrufræðingurinn - 2021, Side 29

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
29
Ritrýnd grein / Peer reviewed
7. mynd. Sigurður Gunnarsson (1812–1878).
Prestur og bóndi, alþingismaður 1869–1873,
náttúrufróður. – Priest and farmer, parliamen-
tarian, naturalist.
(„ultra quinque milliaria magna“), og
það ,stórar‘, væri flóðið nálægt átta kíló-
metrum á breidd. Farist hafi í flóðinu
maður bláfátækur, kona hans og nokkur
börn, en önnur fjölskylda hafi komist af
heilu og höldnu eftir fimm daga dvöl á
auðri sandeyri.4 Um svipað leyti segir
Þorsteinn Magnússon klausturhaldari
í ritgerð sinni, Relatio, um Kötlugos og
hlaup 1625, að svipað gerist í Gríms-
vötnum, norðan Glómagnúpssands
(þannig ritað) hjá Skeiðarárjökli, að
„nær sagður Skeiðarárjökull hleypur
með eldi, ísi og vatni … hvað og títt sker,
8. mynd. Horft yfir Grímsvatnaöskjuna. Kollur Grænafjalls í fjarska og sést í Skeiðarárjökul til vinstri. – A view south over the Grímsvötn caldera
to Grænafjall mountain and Skeiðarárjökull to the left. Ljósm./Photo: Hjörleifur Guttormsson, 7. júlí 1997.
6. mynd. Vatnajökulsvegur um Vonarskarð. Uppdráttur Björns Gunnlaugssonar 1844. – Vatna-
jökull road through the Vonarskarð pass. A map from 1844 by Björn Gunnlaugsson. Lands-
bókasafn – Háskólabókasafn / National and University Library of Iceland.
þá skal fyrst eldurinn uppspretta mitt
úr greindum Grímsvötnum og þar upp
úr loga og tundra svo sem annað bál af
brenniholtum eður þurrum viði“.18 Það
sem eðlilega vakti undrun fyrri tíðar
manna var hið kynlega samspil elds og
vatns sem þar birtist (9. mynd).
Á 17. öld skrifaði hinn virti danski
fræðimaður Peder Hansen Resen (1625–
1688) ritverkið mikla Atlas Danicus.
Sjöunda bindi þess, samið 1684–1687, er
helgað Íslandi og gaf Sögufélagið það
út í íslenskri þýðingu Jakobs Benedikts-
sonar árið 1991. Þar segir meðal annars:
Árið 1684 hófst eldgos í Gríms-
vatnajökli, sem annars er þakinn
eilífum snjó, og það með þvílíkum
ofsa og magni að eldurinn sást
víðsvegar um land. Gosið stóð svo
lengi að ennþá í miðjum janúar árið
1685 mátti sjá það. Á undan eldgos-
inu fór gífurlegt vatnsflóð úr þessu
sama fjalli í fljótið Jökulsá [á Fjöllum]
og bar með sér þvílíka jaka úr jökl-
inum að þá mátti telja á við meðal-
fjöll. Þessa jaka skildi flóðið sumpart
eftir á jöðrum sínum, en það var fimm
mílur á breidd og sextán á lengd ...