Náttúrufræðingurinn - 2021, Qupperneq 42

Náttúrufræðingurinn
42
Skriðan féll fyrir hádegi þann 6. október
í vestanverðum Eyjafjarðardal, niður
að bæjunum Gilsá 1 og 2 og var býsna
stór. Upptök skriðunnar voru í grófum
setbunka á dálitlum hjalla í Hleiðar-
garðsfjalli í um 850 m hæð. Þaðan rann
skriðan tæplega tveggja kílómetra leið
niður fjallshlíðina og stöðvaðist um
100 m ofan bæjarhúsanna. Skriðan var
breiðust, um 150–200 m, skammt ofan
við húsin og að jafnaði um 1 m þykk á
láglendi. Síðar féllu minni skriður úr
skriðuöri upprunalegu skriðunnar,
grófu sér sífellt lengri og greiðari far-
veg í gegnum stóru skriðuna og fylgdu
að lokum farvegi bæjarlækjarins niður
á milli bæjarhúsanna á Gilsá 1 og 2.
Skriðurnar breiddu úr sér á túnum
neðan við bæina, fóru yfir þjóðveginn
og stöðvuðust að endingu í skurðum
niður undir Eyjafjarðará (1. og 2. mynd).
Mikill hávaði og drunur fylgdu
skriðufallinu. Ábúendur á næstu bæjum
töldu drunurnar í fyrstu vera frá þotu
eða flugvél, áður en þeir komu auga á
skriðuna. Sérstaklega athyglisverð er
lýsing Birgis Arasonar bónda í Gull-
brekku, sem er næsti bær sunnan Gilsár.
Hann heyrði mikinn hvell þegar hann
var við vinnu úti á hlaði. Honum varð
litið í kringum sig en gat ekki áttað sig
á því hvernig stóð á hvellinum. Um 15
mínútum síðar var Birgir við vinnu inni
í fjósi og heyrir þá drunur. Þegar út var
komið leið smá-stund áður en hann átt-
aði sig á hvers kyns var og sá skriðuna,
sem þá var komin áleiðis af stað niður
hlíðina. Birgir telur að skriðufallið hafi
staðið yfir í allt að 5 mínútur. Einnig lýsti
Birgir miklum drullu- og vatnsskvettum
marga metra í loft upp þegar skriðan
kom niður úr ógrónum efri hluta fjalls-
hlíðarinnar og á svæði sem var að mestu
þakið jarðvegi og gróðri. Líklega hefur
jarðvegurinn verið vel blautur og gusu-
gangurinn myndast þegar skriðuurðin
kom ofan úr brattri hlíðinni og skall á
jarðveginum, tætti hann upp og tók með
sér niður hlíðina.
Jarðfræðingar frá Veðurstofu Íslands
og Náttúrufræðistofnun Íslands hafa
farið nokkrar könnunar- og rann-
sóknarferðir að Gilsá síðan skriðufallið
varð. Samdægurs og fyrstu dagana eftir
skriðufallið var í gangi stöðugt mat á
aðstæðum og söfnun upplýsinga vegna
hættu á frekari skriðuföllum. Bæirnir
voru strax rýmdir og rýmingu ekki aflétt
fyrr en að rúmri viku liðinni.
Síðdegis daginn sem skriðan féll,
6. október, og mestallan næsta dag, 7.
október, heyrðust iðulega drunur í fjall-
inu og komu þá einnig skriðupúlsar
eða mjög vatnsrík eðjuflóð niður eftir
tveimur áberandi farvegum í hlíðinni,
sem stóra skriðan hafði fallið yfir og
2. mynd. Neðsti hluti Gilsárskriðunnar séður með flygildi. Skriðan klofnaði um gamla bæjarhólinn á Gilsá og stöðvaðist þar í rústum gamla
bæjarins, um 100 m ofan núverandi íbúðarhúss á Gilsá 2. Seinna féllu minni skriður úr skriðuöri upprunalegu skriðunnar, og fylgdu þær farvegi
bæjarlækjarins á milli Gilsárbæjanna og niður á tún. Ljósm.: Náttúrufræðistofnun Íslands, 13. október 2020.