Náttúrufræðingurinn - 2021, Side 48

Náttúrufræðingurinn
48
Ritrýnd grein / Peer reviewed
Fuglakólera í villtum fuglum
Fyrstu þekktu tilfelli P. multocida í
villtum fuglum urðu í Kaliforníu og
Texas í Bandaríkjunum upp úr 1940 og
er talið að bakterían hafi borist úr ali-
fuglahræjum sem í þá daga var fargað
ógætilega.8 Á áttunda áratug aldarinnar
er talið að bakterían hafi borist með
andfuglum frá svæðum þar sem hún
var áður landlæg og dreifst þannig víðs
vegar um Norður-Ameríku.9
Fuglakólera hefur valdið miklum
áhyggjum við verndun og nýtingu
villtra fugla í Norður-Ameríku síðan á
áttunda áratugnum.7,9 Fuglakólera er
einn skæðasti sjúkdómurinn í villtum
fuglum ásamt bótulisma (Clostridium
botulinum), veirugarnabólgu (e. duck
plague eða duck virus enteretis) og
blýeitrun.12,13 Alls eru þekktir í villtum
fuglum tólf veirusjúkdómar að minnsta
kosti, níu bakteríu- eða sveppasjúk-
dómar og þrír sjúkdómar af völdum líf-
rænna eiturefna.13,14
Upphaflega var talið að fuglakólera
tengdist vetrarsvæðum andfugla (Ana-
tidae) en nú er vitað að sjúkdómur-
inn getur brotist út á vetrar- eða varp-
stöðvum hjá fjölda fuglategunda. Í
verstu sjúkdómshrinunum í Norður-
Ameríku hafa drepist 70 til 100 þús-
und fuglar í einu.7 Fuglakólera hefur
nú fundist í yfir 180 fuglategundum og
hefur valdið dauðsföllum í varpi meðal
æðarfugla, albatrosa (Diomedeidae),
skarfa (Phalacrocoracidae), svartfugla
(Alcidae), kjóa (Stercorariidae), máfa
(Laridae), mörgæsa (Spheniscidae) og
fleiri tegunda.7,9,10,15 Af þessari upptaln-
ingu má ráða að stórir hópar farfugla
sem nýta afmörkuð svæði og tegundir
sem verpa þétt í byggðum séu útsettir
fyrir sýkingu. Líklega geta allar tegundir
fugla sýkst af völdum P. multocida við
ákveðin skilyrði, þótt sýking hafi hingað
til verið algengari í vissum hópum.7,9
Bakterían hefur líka fundist í fjölda
spendýra, svo sem í flestum húsdýrum,
hjartardýrum, kjötætum, nagdýrum,
hreifadýrum og kanínum.7
HVERNIG SMITAST FUGLAKÓLERA?
Eitt erfiðasta viðfangsefni þeirra sem
rannsaka fuglakóleru er að ákvarða
upptök eða uppsprettu P. multocida
og finna smitleiðirnar.8 Ein tilgátan
er að fuglar smitist beint í nánd við
sýkta fugla, jafnvel einkennalausa, sem
eru smitberar.8,11,16,17 Afdrif smitbera til
lengri tíma eru ekki þekkt og heldur
ekki ljóst hvort hraustir einstak-
lingar bera smit og þá hve lengi áður
en þeir veikjast. Talið er að loftborið
smit sé mögulegt og einnig að fuglar
geti smitast af vatni sem inniheldur
bakteríuna.7,17
Bera villtir fuglar sjúkdóminn?
Lengi vel tókst ekki að sýna fram á
að villtir fuglar væru uppspretta P.
multocida þótt menn grunaði það
sterklega.12 Fuglakólera braust oft út
við komu ákveðinna farfugla, einkum
snjógæsa (Chen caerulescens), á far-
stöðvar í Norður-Ameríku og fyrir
vikið vaknaði grunur um að þær væru
smitberar. Gerð var sermisrannsókn,
sem er rannsókn á blóðvökva, á vetr-
arstöðvunum á Playa Lakes-svæðinu
(Leirutjarnarsvæðinub) í Bandaríkj-
unum veturna 2000–2001 og 2001–
2002.8 Leirutjarnarsvæðið er mikilvæg
vetrar- og farstöð andfugla í Norður-
Ameríku og hundruð þúsunda farfugla
fara þar um á hverju ári.
Markmið rannsóknarinnar var að
ákvarða hvort snjógæs og mjall-
2. mynd. Við krufningu koma í ljós ýmis einkenni sem benda til fuglakóleru. Þau þarf þó alltaf að staðfesta með því að rækta bakteríuna. Vinstri
myndin sýnir punktblæðingar í lifur æðarkollu sem fannst dauð á hreiðri. Þær koma fram sem gulir og hvítir punktar í lifrarvefnum. Á hægri
myndinni sést að fuglinn er með talsverða iðrafitu. Fuglar sem deyja af völdum fuglakóleru eru oftast í ágætu líkamlegu ástandi. Athugið að
vefjaskemmdir á hjarta og lungum geta stafað af öðru en fuglakóleru, svo sem frystingu hræja. – Left photo shows the liver of a female eider,
found dead on her nest. Numerous variously sized yellow to white necrotic foci (spots) are distributed throughout the hepatic parenchyma. Right
photo shows the abundant pericardial fat reserve, characteristic of avian cholera, where dead birds usually are in favourable body condition.
Note that tissue damage to lungs and heart can be explained by artefactual factors such as freezing of carcasses. Ljósm./Photos: Stephane
Lair, Háskólanum í Montréal / Université de Montréal.
b Playa Lakes-svæðið nær yfir norðvesturhluta Texasfylkis, austasta hluta Nýja-Mexíkós, vestasta hluta Oklahóma og suðvesturhorn Kansas-
fylkis. Hér er miðað við skilgreiningu Samuel o.fl. frá 20058 en stundum er talað um stærra svæði sem nær þá líka inn í Nebraska og jafnvel
Wyoming, sjá á vefsetri verndarsamtaka Leirutjarnarsvæðisins: https://pljv.org/about-us/our-location/