Náttúrufræðingurinn - 2021, Qupperneq 66

Náttúrufræðingurinn
66
nokkuð varanleg. Hún er hið tvílitna
stig þörungsins, en kjarni hennar skipt-
ist í meiósu þegar hún spírar svo að
þræðirnir eru einlitna.
Ullþræði vex aðallega á vorin og
fyrri part sumars og myndar þá víða
iðjagrænt belti meðfram bökkum og
fjörum vatna og sjávar. Það hverfur oft
síðsumars.
TEGUNDIR
Tegundaskipting ullþræðis hefur reynst
vandkvæðum bundin og er naumast
orðin endanleg. Aðgreining tegunda
hefur frá upphafi byggst mest á breidd
þráða og hlutfalli lengdar og breiddar
frumna, svo og á lögun grænuberans,
sem eru nokkuð breytileg einkenni. Því
hafa orðið til mörg samnefni í tímans
rás. Í vatnaþörungaflóru Bretlands frá
20026 eru aðeins viðurkenndar fimm
tegundir í ferskvatni, og er þeim þannig
lýst í stuttu máli:
Ulothrix aequalis Kütz. Þræðir langir,
oftast botnfastir; frumur 12–22 µm á
breidd, 26–30 µm á lengd, sívalar, veggir
stundum lagskiptir; grænuberi nær
meira en hálfhring í frumu, með einn
eða marga pírenoíða. Vex í straum- og
stöðuvötnum. Afbrigðið var. cataeni-
formis (Kütz.) Rabenh. hefur dálítið
tunnulaga frumur.
Ulothrix moniliformis Kütz. Frumur
oftast tunnu- eða perlulaga, 10–15 µm
á breidd, álíka langar eða styttri, með
þykka og lagskipta veggi, grænuberi
í öðrum enda frumu, pyrenoíðar 1–2.
Oftast laus frá botni. Vex í smátjörnum
og pollum, vanalega blönduð öðrum
þörungum.
Ulothrix tenerrima Kütz (sam-
nefni: U. variabilis Kütz., U. subtilis var.
tenerrima (Kütz.) Kirchner). Myndar
vanalega skærgræna og dálítið slím-
kennda flóka, frumur oftast 5–10 µm á
breidd og 0,5–1,5 sinnum lengri, þunn-
veggja; grænuberi disklaga, nær aðeins
um hálfhring frumu, oftast með einn
pírenoíða. Annars breytileg tegund sem
gengur undir ýmsum nöfnum. Vex í
tjörnum, síkjum og skurðum, stundum á
blautum jarðvegi. (Algengasta tegundin
í Bretlandi).
Ulothrix tenuissima Kütz (samnefni:
U. tenuis Kütz.). Þræðir dökkgrænir;
frumur 15–17 (22) µm á breidd og fjórð-
ungi til helmingi styttri, stundum lengri
í ungum þráðum, þunnveggja; grænu-
beri borðalaga og fyllir frumu, með tvo
eða fleiri pírenoíða. Aðallega í straum-
vatni og myndar oft margra cm langar,
dökkgrænar tægjur. Oft vandgreind frá
U. zonata.
Ulothrix zonata (Web. & Mohr.)
Kütz. Þræðir dökkgrænir til gulgrænir,
mjög breytilegir að lögun, losna oft og
fljóta upp. Frumur 15–70 µm á breidd,
vanalega þriðjungur eða álíka að lengd
(mjög sjaldan tvisvar til þrisvar sinnum
lengri), sívalar eða eilítið tunnulaga,
veggir þykkna og verða lagskiptir
með aldri; grænuberi misbreiður, nær
hringinn um miðbik frumu, með einn til
marga pírenoíða. Myndar gjarnan sund-
gró stuttu eftir söfnun. Vex í straum-
vatni, jafnvel í straumhörðum lækjum
og ám, einkum vor og haust. Algeng hér.
Ulothrix variabilis Kütz. hefur oft
verið talin sjálfstæð tegund, en er í
bresku bókinni samnefnd U. tenerrima.
Í Norður-Ameríku eru sömu tegundir
skráðar í ferskvatni en auk þess Ulothrix
cylindrica Prescott, U. oscillarina Kütz.
og U. subconstricta G.S. West.7
Í sjávarfjörum, leirum og lónum við
sjó á Íslandi og í Noregi eru taldar vaxa
4–5 tegundir af Ulothrix, þar er U. flacca
(Dillw.) Thur. algengust. Um þær verður
ekki fjallað nánar hér.8–9 Í umfjöllun um
Ulothrix á Wikipedia eru skráðar sömu
5 tegundir í ferskvatni og í bresku flór-
unni og 3 tegundir í sjó.10
HEIMILDIR FRÁ ÍSLANDI
Eitthvað af „vatnssilki“ (Conferva) í
bók Odds Hjaltalíns frá 1830 getur átt
við Ulothrix-tegundir, til dæmis „grænt
vatnssilki“ (C. æruginosa), en ekki
verður skorið úr um það.
Elstu bitastæðu heimildir um Ulo-
thrix í vötnum á Íslandi er að finna í þör-
ungalistum Frakkanna Hariots (1893)11
og Bellocs (1894).12 Þá unnu þeir upp úr
sýnum sem landar þeirra söfnuðu 1890,
aðallega á Vestfjörðum. Báðir skrá þeir
Ulothrix moniliformis (sem Hormiscia
moniliformis (Kütz.) Rab.), U. tenuissima
(sem U. tenuis Kütz. og Hormiscia tenuis
Kütz.) og U. zonata. Hariot skráir auk
þess U. tenerrima (sem Hormiscia sub-
tilis (Kütz.) De Toni var. tenerrima
Kütz.). Í þessum listum eru aðeins fræði-
nöfnin, en ekki getið söfnunarstaða.
Næsta heimild um ullþræði er í
grein Sigurðar Péturssonar um íslenska
vatnaþörunga 1948.13 Hann fann þessa
kvísl í mörgum ám og lækjum, en greindi
aðeins U. zonata. Þar segir svo:
Ulothrix. Þetta er sú ættkvísl græn-
þörunga, sem menn rekast hér oftast
á í ám og lækjum. Tegundirnar virð-
ast vera fleiri en ein, því að breidd
þráðanna og hlutfallið milli lengdar og
breiddar frumnanna er dálítið misjafnt.
Mest hefur þó borið á Ulothrix zonata.
Ulothrix finnst hér víða þar sem mikill
straumur er. Myndar þörungurinn þá
lágvaxnar breiður á grjótinu í botn-
inum, fljótt á litið eins og lágvaxið gras.
Við Gullfoss fannst t. d. hreinn
gróður af Ulothrix á klöppunum ofan
við fossbrúnina. Var það í lok júlí.
Straumurinn var þarna mjög mikill.
Talið er annars, að í jökulvötnum sé
yfirleitt mjög lítill þörungagróður, og er
þetta eini staðurinn, þar sem ég hef
fundið verulegt magn af slíkum gróðri
Ulothrix zonata. A. Venjulegt vaxtarform. B. Myndun sundfrumna. C. Sundfruma með svipum.
Úr: Smith: The fresh-water algae of the United States.7