Þjóðmál - 01.03.2018, Síða 65

ÞJÓÐMÁL Vor 2018 63
Greinin er samantekt úr meistararitgerð
minni Plastmengun í hafi – Hvað er til ráða?
sem er nú aðgengileg á Skemmu og var
lokaverkefni mitt í opinberri stjórnsýslu við
Háskóla Íslands. Hér verður stiklað á stóru,
en markmið rannsóknarinnar var að kanna
hvað íslensk stjórnvöld geta gert til að draga
úr plastmengun hafsins og hvernig þau
geta virkjað aðra til samstarfs um verkefnið.
Dregin var upp mynd af því hvernig plast-
mengun í hafi birtist í íslensku samfélagi,
skoðað til hvaða stjórntækja íslensk stjórn-
völd geta gripið hér og nú og hvernig þau
virka við þær aðstæður sem við blasa í
samtímanum.
Þar horfði ég fyrst og fremst til tveggja
stjórntækja; opinberra upplýsinga og reglna.
Samhliða voru önnur stjórntæki nefnd; svo
sem styrkir og skattar. Um er ræða eigindlega
rannsóknarritgerð, en gögnum var safnað
úr áður birtu efni, fjallað um kenningar og
viðtöl tekin við fólk sem starfar í tengslum við
viðfangsefnið og ólík sjónarhorn dregin fram.
Plastmengun í hafi hefur verið afar lítið
rannsökuð á Íslandi og sáralítið skrifað um
efnið í tengslum við stjórnvöld. Vonandi
getur rannsóknin orðið til þess að opna
betur umræðuna um þann vanda sem við
er að etja enda eiga Íslendingar mikið undir
sjávarútvegi, auk þess sem vandinn ógnar
almennt afkomu okkar og velferð. Mögulega
getur verkefnið hjálpað til við að opna augu
stjórnvalda fyrir þeirra ábyrgð að fyrirbyggja
meiri skaða af völdum plasts í hafinu.
Loftslagsbreytingar eina hliðstæðan
Með plastmengun hafsins stendur mann-
kynið frammi fyrir risavaxinni áskorun á sviði
umhverfismála og er ljóst að frekari aðgerða
er þörf. Eins þarf að styrkja grundvöll slíkra
aðgerða með betri upplýsingum.
Með einfaldri leit á netinu finnst urmull alls
kyns upplýsinga um plastmengun í hafi en
greina má klifun í upplýsingaflæðinu sem
bendir til að hver étur upp eftir öðrum sömu
upplýsingarnar og enn er of margt sem við
getum ekki slegið föstu. Við vitum til dæmis
ekki fyrir víst hver full áhrif eru af plastögnum
sem klífa upp fæðukeðjuna. Leiða má líkur
að því að áhrifin séu neikvæð en hver þau
eru nákvæmlega á mismunandi lífverur er
enn nokkur ráðgáta. Við vitum þó að efnið
plast er hormónatruflandi, það hefur áhrif
á vöxt og frumur. Við vitum líka að lífverur í
hafinu borða plast í stað fæðu og rýrna fyrir
vikið eða deyja. Einnig geta þær flækst í því.
Þær upplýsingar sem við höfum fyrir víst,
s.s. um framleiðslu plasts, segja okkur þó að
efnið er ekki náttúrulegt, það er að megin-
uppistöðu unnið úr olíu og öðrum mengandi
efnum og þar af leiðandi á plast ekki heima í
náttúrunni, hvort sem er til lands eða sjós.
Markmið stjórnvalda samtímans getur
aldrei orðið að útrýma plasti með öllu úr
heiminum. Það er óraunhæft. Þrátt fyrir að
efnið sé aðeins um aldargamalt og hafi ekki
komist í almennt notkun fyrr en um miðja
síðustu öld hefur öll tækniþróun, vörufram-
boð, nýsköpun og lifnaðarhættir manna
almennt þróast með þeim hætti að vandséð
er hvernig snúið verður alfarið frá því að plast
sé í notkun. Því ber að halda til haga að efnið
kom í stað ýmissa efna sem áður voru unnin
úr dýrum eða gróðri sem varast ber að ganga
of nærri. Efnið er einnig sterkt, getur flotið
og hefur mikið geymsluþol. Vandinn er hins
vegar sá að plast er ofnotað og það í einnota
óþarfa, til dæmis við framleiðslu leikfanga og
burðarplastpoka sem fæstir nota oftar einu
sinni. Óábyrg plastnotkun og sóun er vanda-
málið sem nauðsynlegt er að ná tökum á.
Markmið stjórnvalda samtímans getur aldrei orðið að útrýma
plasti með öllu úr heiminum. Það er óraunhæft.