Þjóðmál - 01.03.2018, Side 66

64 ÞJÓÐMÁL Vor 2018
Þegar við leitum leiða til að bregðast við
umhverfisvá af þessari stærðargráðu er skyn-
samlegt að leita fordæma. Eina hliðstæðan
sem hægt er að finna er loftslagsbreytingar-
nar (e. climate change). Þær eru þegar betur
er að gáð hin hliðin á sama peningi. Annað er
mengun í lofti, hitt er mengun á láði og legi.
Í báðum tilfellum er um að ræða mengun af
mannavöldum. Vísindamenn hafa talað enda
um loftslagsbreytingarnar og plastmengun í
hafi sem hliðstæð vandamál.
Breski félagsfræðingurinn Anthony Giddens
gaf árið 2009 út bókina The Politics of Climate
Change þar sem hann rekur ýmis tækifæri og
áskoranir sem tengjast baráttunni gegn lofts-
lagsbreytingum og auðvelt er að heimfæra
upp á plastmengun í hafi. Giddens segir um
loftslagsbreytingarnar, og það sama gildir um
plastmengun í hafi, að þær séu ólíkar öðrum
vandamálum vegna stærðargráð unnar og
líka vegna þess að vandamálið snúist mikið
um það sem gerist í framtíðinni. Margir hafa
nefnt að til að takast á við vandann þyrfti að
virkja mannfjöldann eins og hann væri að
búa sig undir stríðsrekstur en í þessu tilfelli
er enginn augljós óvinur sem hægt er að
takast á við. Við stöndum andspænis hættum
sem eru óhlutbundnar (e. abstract) og erfitt
að henda reiður á (e. elusive). Sama hversu
oft okkur er sagt frá hættunum, til dæmis
í fjölmiðlum, er erfitt að meðtaka þær því
að hætturnar virðast okkur óraunverulegar
og í millitíðinni þurfum við að lifa okkar
daglega lífi með öllum þeim freistingum
og áskorun um sem fylgja. Þetta kallar hann
þversögn Giddens (e. Giddens paradox), sem
þýðir í rauninni að þar sem hættur loftslags-
breytinga eru ekki áþreifanlegar, aðkallandi
eða sýnilegar í daglegu lífi fólks, þrátt fyrir
hversu svakalegar loftslagsbreytingar eru að
öðru leyti, munu fjölmargir sitja með hendur
í skauti og aðhafast ekkert í málinu. Þessi bið
þýðir hins vegar að þegar vandamálið verður
bæði sýnilegt og aðkallandi verður um leið of
seint að grípa til aðgerða.
Þversögn Giddens skýtur nær alls staðar
upp í kollinum þegar skoðuð eru almenn
viðbrögð við meiriháttar umhverfisvanda-
málum á borð við loftslagsbreytingar og
plastmengun í hafi. Hún er ástæða þess að
margir borgarar hafa þessi málefni á bak við
eyrað fremur en í forgrunni. Viðhorfskannanir
sýna að þótt fólk sé vel meðvitað um að af
loftslagsbreytingum stafi meiriháttar hætta
eru fæstir tilbúnir að gera miklar breytingar á
daglegum venjum sínum í framhaldinu.
Í valda- og forréttindastéttum er hætt við
að svona stór mál verði fórnarlömb sýndar-
stjórnmála (e. gestural politics) þar sem blásið
er í lúðra og rætt af stórhug um áætlanir eða
aðgerðir sem hafa þegar betur er að gáð
ekkert sérstakt inntak (Giddens, 2009).
Giddens bendir líka á að það sem félags-
sálfræðingar kalla framtíðarafslátt (e. future
discounting) ýti undir þversögn Giddens
og geti verið undirliggjandi þáttur í henni.
Fólk á erfitt með að mæta af alvöru því sem
gerist í framtíðinni, svo sem þeim veruleika
sem við blasir hér og nú. Þess vegna tekur
fólk til dæmis oftar minni ávinning sem er
innan seilingar fram yfir meiri ávinning sem
gefst síðar meir. Sama meginregla á við um
áhættu. Hvers vegna byrjar til dæmis ungt
fólk að reykja þrátt fyrir að á sígarettupakk-
anum standi með skýrum stöfum viðvörunin
„Reykingar drepa“? Hluti af skýringunni er
einmitt þessi, unglingur á mjög erfitt með
ímynda sér sig fjörutíu ára gamlan þegar
áhættan sem fylgir reykingum verður mjög
raunveruleg og ógnar bæði lífi og heilsu.
Þar sem hættur loftslags breytinga
eru ekki áþreifanlegar, aðkallandi
eða sýnilegar í daglegu lífi fólks,
þrátt fyrir hversu svakalegar
loftslagsbreytingar eru að öðru leyti,
munu fjölmargir sitja með hendur í
skauti og aðhafast ekkert í málinu.