Saga - 2012, Blaðsíða 27

Nálægir eða fjarlægir?
Að mati Tzvetans Todorovs tengist gildismat framandleika með
tvennum hætti. Annars vegar þarf að taka afstöðu til þess hvort
hinir séu góðir eða slæmir, jafningjar eða fyrir neðan „okkur“. Þessi
umræða tengist því hvort til séu almenn gildi sem öllum beri að
aðhyllast. Hins vegar varðar umræða um gildismat það hvort menn
viðurkenni gildi annarra og samsami sig þeim, skeyti ekki um þau
eða troði eigin gildum upp á hina. Ef þetta er skoðað í íslenskum
miðaldaritum vakna spurningar: Einkenndist umræða um hina af
fyrirlitningu? Eða var hið gagnstæða raunin; virtu menn göfuga
andstæðinga og viðurkenndu jafnvel rétt þeirra til að hafa önnur
gildi?
Algengt er að gera ráð fyrir því sem kallað er „eðlileg“ þjóð -
hverfa. Þeir sem tilheyra sama menningarhóp eru „við“ en þeir sem
ekki gera það „hinir“. Orð eins og „innangarðs“ og „utangarðs“ eru
þá notuð til að lýsa stöðu fólks gagnvart tilteknum hópi.61 Frá
sjónarhóli hins þjóðhverfa eru gildi þess samfélags sem hann býr í
algild. Hann gerir enga tilraun til að meta þau út frá öðrum for-
sendum. Algildissinni sem ekki væri þjóðhverfur myndi reyna að
færa rök fyrir því hvers vegna hann metur sumt ofar öðru og væri
tilbúinn að hafna gildum eigin samfélags ef hann fyndi betri lausnir
hjá öðrum þjóðum eða ímyndaði sér þær.
Hin kristna algildisstefna var iðulega þjóðhverf. Stríði kristinna
manna við heiðingja var þá lýst sem átökum góðs og ills. Djöflar
berjast við hlið heiðingja en verða þeim að litlu gagni. Í þætti af
Gvitalín Saxa í Karlamagnús sögu segir að djöflar hafi dugað
Gvitalín „í því sinni er hann fékk eigi bana.“62 „Fellur nú margur
heiðingi dauður til jarðar með stóran búk og bannsetta sál, því
Maúmet gjörir þeim tál“, segir í Rémundar sögu.63 Hinir kristnu
berjast hins vegar að boði Gabríels engils eða í umboði Péturs post-
ula. Í Annálabroti frá Skálholti segir frá slíku stríði í samtímanum:
Kóngar fimm heiðnir sendir af Soddan Serkjakóngi komu til Galiciam
með óvígan her en kóngur af Fortigal og kóngur af Galicia risu móti
íslam og andstæður … 25
61 Sjá t.d. Kirsten Hastrup, Culture and History in Medieval Iceland. An Anthro -
pological Analysis of Structure and Change (Oxford: Oxford University Press
1985), bls. 141.
62 Karlamagnus saga ok kappa hans, bls. 374.
63 Rémundar saga keisarasonar, bls. 107.
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:46 Page 25