Saga - 2012, Blaðsíða 167

borgara stéttar til að komast yfir menningarlegt auðmagn (Pierre Bourdieu)
eða beitingu samfélagslegs valds í þeim tilgangi að ná menningarlegu
forræði (Antonio Gramsci).
Þessi nálgun veitir vissulega frelsi til að velja dæmi án þess að takmarka
sig við ákveðna hópa og markmið þeirra (hvort sem þau væru félagslegur
hreyfanleiki eða menningarlegt auðmagn). Eins og Ólafur bendir á væri slík
nálgun bundin fyrirfram skilgreindum hagsmunum valdastéttar og skoðun-
um hennar á listum og menningu. Höfundur hefur valið að gefa sögulegum
veruleika þeirra sem ræddu um og mótuðu íslenska menningu á tímabilinu
pláss og skoða gagnvirk áhrif þess veruleika á menningarstefnu í mótun.
Þó mætti spyrja hvort það hefði verið gagnlegt að nota elítuhugtakið á
markvissari hátt (sérstaklega í fyrri hluta ritgerðarinnar) og gefa kyn slóðabili
og kynslóðagreiningu frekari gaum í síðari hlutanum. Hugtökin mætti
reyndar tengja saman, því að fræðimennirnir þrír sem mynda kjarnahóp
„opinberra menntamanna“ búa að sameiginlegri reynslu og bakgrunni. Allir
stunduðu þeir nám í Kaupmannahöfn, voru skjólstæðingar Haralds Høff -
dings og síðar áberandi í félagsstörfum, fræðalífi og þjóðfélagsumræðu á
Íslandi, meðal annars í hlutverki sínu sem háskólakennarar. Höfundur vill
einnig meina að orðræða þeirra og viðhorf hafi mótað samfélagsumræðuna,
og því er tenging bæði við eldri og yngri kynslóðir menntamanna og/eða
borgara.
Kynslóðahugtakið tengist einnig því grundvallarmarkmiði siðferðis-
umbóta að yfirvinna afturhaldssemi fortíðarinnar og horfa til framtíðar.
Höfundur gerir ágæta grein fyrir þessu í umræðu sinni um „menningarlega
þjóðernishyggju“ (bls. 78) íslensku menntamannanna, áherslu þeirra á stöðu
fortíðarinnar í nútímanum og skilgreiningu þeirra á menningararfi, en kyn -
slóðahugtakið gæti hér verið gagnlegt til að skýra „angist“ í samtíma-
umræðunni út frá „nostalgíu og upphafningu á menningu fortíðar“ (bls. 79),
eins og Ólafur orðar það. Hér má líka nefna að almennt eru umbótastjórn-
mál sterklega tengd ungdómi (sem aftur tengist kynslóðabili), sérstaklega
ef horft er á forræðishyggju og framfarahyggju. Baráttan fyrir hærra menn-
ingarstigi þjóða var á þessum tíma gjarnan nátengd ákveðnum samfélags-
hópum: Þannig var viðleitni stjórnvalda til að auka lestrarkunnáttu og
hreinlæti oft sérstaklega beint að konum þar sem þær voru taldar líklegri til
að hafa áhrif á börn og ungdóm en karlar. Val aðferðafræðinnar og áherslan
á stjórnvaldstækni hefði ekki þurft að útiloka nánari skoðun á ákveðnum
þjóðfélagshópum að mínu mati; þvert á móti hefði verið hægt að tengja þá
betur þeim verkefnum sem skoðuð eru, þ.á m. ræða tengsl æskulýðs við
Góð templararegluna.
Í ritgerðinni er nefnilega megináhersla lögð á útfærslu hugmynda, þ.e.
tengslin milli „pælinga“ og „praktíkur“, en viðtökur þessara útfærslna eru
ekki nema að mjög litlu leyti teknar til umræðu. Þannig segir höfundur að
„viðtökurannsókn myndi krefjast viðamikillar greiningar á persónugögn-
andmæli 165
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:47 Page 165