Saga - 2012, Blaðsíða 148

1900 en á þriðja áratug 20. aldar hafi komið upp sterkt andsvar frá þjóðleg-
um öflum.
Þegar doktorsritgerð Áslaugar Sverrisdóttur er skoðuð í víðu menning-
arsögulegu samhengi fer ekki á milli mála að viðfangsefnið kallast á við
okkar tíma, þá vakningu og endurnýjun sem orðið hefur á íslensku hand-
verki og hönnun á undanförnum árum. Í kjölfar efnahagskreppunnar hefur
þessi bylgja risið enn hærra og víða má sjá nostalgíuna, rómantíska þrá eftir
hinu gamla og góða í leit að handfestu þegar samfélagið er í upplausn.
Ritgerð Áslaugar Sverrisdóttur er könnun á viðhorfum til handverks á tím-
um örra breytinga, hlutverki þess í menningararfinum svokallaða og hug-
myndum um hvaða sess það ætti að skipa í menningarlegri sjálfsmynd
þjóðarinnar í hinu upprennandi borgarsamfélagi nútímans. Ýmis þrástef í
umræðu okkar tíma um handverk og hönnun og mikilvægi skapandi greina
í atvinnu- og menningarlífi hafa beina skírskotun til viðfangsefna í doktors-
ritgerð Áslaugar. Víða í rannsókn hennar er vikið að gagnvirkum tengslum
samfélagsþróunar og menningarhugmynda og færir hún okkur þannig betri
skilning á þróun hugmynda um handverk, skilning sem er einkar mikil-
vægur nú þegar endurmat fer fram á hlutverki handverksins.
Eins og titill doktorsritgerðarinnar gefur til kynna beinist rannsóknin
ekki fyrst og fremst að handverkinu sem slíku heldur viðhorfum til hand-
verks sveitasamfélagsins og hvaða hlutverki menn ætluðu því í hinu nýja
borgarsamfélagi þegar landbúnaðarsamfélagið tók að hopa fyrir nútíma-
legum atvinnu- og lifnaðarháttum. Áslaug kannar þær þrjár hreyfingar sem
mest áhrif höfðu á þessu sviði, þ.e. heimilisiðnaðarhreyfinguna, listiðnaðar-
hreyfinguna og „hreyfinguna um iðnsýningar“, eins og hún kallar það, og
beinir sjónum sérstaklega að boðskap þeirra, boðberum og viðtökum á
Íslandi.
Í inngangskafla skýrir Áslaug á ljósan og nákvæman hátt helstu hugtök
sem hún notar í rannsókninni, þar á meðal lykilhugtakið handverk sem hún
notar yfir „vinnu ófaglærðra sem búa til hluti að miklu eða öllu leyti í hönd-
um“. Handiðnaður er aftur hafður um vinnu faglærðra sem búa til hluti í
höndum „án þess að styðjast við nútímatækni eða vélar“ (bls. 30). Áslaugu
er ljóst að það er vandkvæðum háð að tala um alls konar iðnsýningar sem
sérstaka hugmyndahreyfingu, en hún tekur skynsamlega á þessu skilgrein-
ingarvandamáli og skoðar það sem kalla mætti hugmyndafræðina að baki
sýningunum og viðtökur þeirra (bls. 28–31).
Tímaafmörkun rannsóknarinnar tekur mest mið af iðnsýningunum, en
fyrsta fjölþjóðlega sýningin þar sem íslenskur varningur var sýndur mun
hafa verið Exposition Universelle de Paris árið 1855, og er þess getið í einu
blaðanna um sýninguna að dúnn frá Vestfjörðum hafi unnið til verðlauna.
Endapunktinn á rannsókninni setur Áslaug við landssýningu á íslenskum
heimilisiðnaði sem Heimilisiðnaðarfélag Íslands stóð fyrir á Alþingis -
hátíðinni 1930, en þá var sett upp viðamesta sýning á íslensku handverki
guðmundur jónsson146
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:47 Page 146