Saga - 2014, Qupperneq 42

40
fjallagrasa og hvannarróta. Líta verður til þess að stærstur hluti
íslenskra bænda voru leiguliðar, oft ekki með leigusamning nema
til eins árs í senn, og sáu sér lítinn hag í jarðabótum, hverju nafni
sem þær nefndust. Betur efnaðir bændur á lögbýlum voru mun lík-
legri til þess að koma sér upp kálgörðum en fátækari bændur, sem
oftast bjuggu á hjáleigunum. Bændur á lögbýlum höfðu líka oftast
betri tryggingu fyrir áframhaldandi búsetu á jörðum sínum, auk
þess sem þeir höfðu einnig mun fremur efni á að hafa vinnufólk í
sinni þjónustu, en það átti varla við um hjáleigubændurna. Í tillög-
unum um viðreisn garðræktarinnar var gert ráð fyrir að fólk hefði
næg efni og vinnuhjú til þess að koma sér upp kálgörðum og sinna
þeim. Fátækur bóndi hafði það yfirleitt ekki. Þannig má segja að
möguleikar almennings til að tileinka sér garðrækt hafi verið mjög
takmarkaðir.
Hér skal tekið undir það sjónarmið Christinu F. Ax sagnfræðings
að enginn einn samfélagshópur hafi í sjálfu sér verið aðaldrifkraft-
urinn í breytingunum á íslensku samfélagi.106 Allir hópar höfðu
áhrif á framvinduna í samspili hver við annan. Yfirvöld reyndu með
ýmsu móti að hafa áhrif á líf almúgans en breytingar og nýjungar
takast ekki nema umtalsverður hluti fólksins í landinu fáist til þess
að taka þátt í aðgerðunum. Almenningur hafði ákveðna möguleika
á að komast framhjá valdi yfirstéttarinnar. Fólk hafði ef til vill ekki
mikið svigrúm til að mótmæla aðgerðum stjórnvalda beint, en hins
vegar má tala um eins konar óvirka andstöðu. Andstaða almennings
fólst til dæmis í því að rækta ekki grænmeti þrátt fyrir tilmæli yfir-
valda þar um. Vinnufólkið gat líka sýnt andstöðu með því að neita
að borða grænmetið og þannig haft áhrif á framvindu sögunnar eins
og aðrir hópar samfélagsins.
jóhanna þ. guðmundsdóttir
106 Christina Folke Ax, „Tilraunir til breytinga á lifnaðarháttum almúgans í
Reykjavík og Flatey 1700–1870“, bls. 269–281; Christina Folke Ax, De ureger-
lige. Den islandske almue og øvrighedens reform forsøg 1700–1870, bls.
248–249.
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:01 Page 40