Saga - 2014, Page 86

84
fékk sýslu vestan Þjórsár og um allan Vestfirðingafjórðung en Ólafur
Bjarnarson hirðstjórn og sýslu austan Þjórsár og um allan Aust -
firðingafjórðung.22 Til viðbótar við þá hefur svo væntanlega verið
sýslumaður í Norðlendingafjórðungi sem ekki er nefndur í annálum.
Árið 1366 fengu fjórir menn sýslu um allt land, þeir Ormur Snorra -
son, Andrés Gíslason, Þorgeir Egilsson og Magnús Jónsson, en Ormur
og Andrés voru að auki kallaðir hirðstjórar.23
Á hinn bóginn er ekki einungis talað um sýslumenn í Skálholts -
sam þykkt heldur lénsmenn.24 Lénsmenn voru umboðsmenn sýslu -
manna og máttu vera 2–4 í hverjum fjórðungi. Hafa umboð þeirra
verið álíka stór eða stærri en sýslur urðu almennt á 17. öld og síðar.
Orðið lénsmaður er notað yfir umboðsmann sýslumanns fram til um
1500; þó að hitt þekkist einnig að óljós greinarmunur sé gerður á
sýslumanni og lénsmanni.25 Ef gert er ráð fyrir því að hugtakið
lénsmaður sé notað í sömu merkingu í Skálholtssamþykkt og það
hefur í Jónsbók er það vísbending um að leiga á umboðsstörfum fyrir
konung hafi náð til fleiri embættismanna en hirðstjóra og sýslu manna.
Einnig þarf að huga að því í hvaða samhengi ákvæði um sýslur
og lén á leigu kemur fyrir í Skálholtssamþykkt. Hún hefst á því að
áréttuð er krafa úr Gamla sáttmála um íslenska lögmenn og sýslu -
menn og engar utanstefnur. Einnig má greinar þar andóf við rekstur
sýslumanna umfram „löglegan tíma eftir lögum útan bændr sam -
þykki annat og eigi nema þá sem eru fullveðja fyrir þeim völdum
sem koma af Noregi“. Þeir mega einungis ríða við tíunda mann á
eigin kostnað. Jafnframt er andæft nýjum álögum „framar en forn
þegnskylda krefr“ og farið fram á að lögmenn séu samþykktir í
lögréttu „af almúga með réttu þingtaki“. Þá er fjallað um skuldir
kaup manna og viðbrögð við því „ef kaupmenn gjöra ólög lands -
mönnum“.26 Hér er því verið að fjalla um störf valdsmanna í víðu
samhengi og jafnan með tilvísun í fornan vana. Skilja má ákvæði um
að valdsmenn hafi ekki fjölmenni í för með sér sem vísun í aðför
Smiðs Andréssonar að Norðlendingum. Þá er skýr krafa um að hin
sverrir jakobsson
22 Islandske Annaler, bls. 355.
23 Sama heimild, bls. 361.
24 Sama fyrirbæri var til í Noregi, sjá Randi Wærdahl, Norges konges rike og hans
skattland, bls. 141.
25 Um lénsmenn sjá t.d. Axel Kristinsson, „Embættismenn konungs fyrir 1400“,
bls. 132–34.
26 DI II, bls. 354–57; DI IX, bls. 13–17.
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:02 Page 84