Saga - 2014, Side 88

86
Af framansögðu má slá því föstu að ekkert augljóst samhengi er
á milli leigu á umboðsstörfum fyrir konung og þeirrar togstreitu sem
að lokum leiddi til Grundarbardaga. Hvað varðar Skálholts sam -
þykkt þá virðist ákvæðið um bann við leigu sýslna ekki hafa verið
meginkrafan í henni. Ekkert er vitað um það hvernig konungur brást
við henni eða öðrum kröfum sem þar eru settar fram. Svar frá hans
hendi hefur ekki varðveist. Í raun er ekkert vitað um það hvenær
hætt var að selja Ísland á leigu, hvort sá siður var enn stundaður
þegar Skálholtssamþykkt var gerð og hvort hún hafði einhver áhrif
á að hann var aflagður. Það þarf því að leita til annarra þátta til að
skýra átök og andstæður þessa tímabils.
Grundarbardagi: Sagan sem aldrei var sögð
Því miður hefur of lengi tíðkast að vitnisburður annála um atburði
á þriðja fjórðungi 14. aldar sé notaður líkt og þeir séu einsleit heimild
sem hljóti að bera saman um alla meginþætti. Hér hefur komið fram
að svo er ekki. Einungis hluti annála er til vitnis um það að Ísland
hafi verið tekið til leigu af fjórum höfðingjum árið 1357 og að það
hafi aukið álögur landsmanna. Annálum ber heldur ekki saman um
smávægilega þætti eins og ártöl eða fjölda þeirra sem börðust og
féllu í Grundarbardaga, en það kom þó ekki í veg fyrir að sagn -
fræðingar legðu trúnað á vitnisburð þeirra að öðru leyti. Loks er það
grundvallaratriði að sjónarhorn annála er mismunandi og þar skiptir
máli hvar á landinu þeir eru ritaðir. Þetta er mikilvægt þegar litið er
til þess að skv. annálum voru átökin í Grundarbardaga landshluta -
bundin, þar sem Sunnlendingar fylgdu Smiði gegn Eyfirðingum.
Huga verður að því að a.m.k. þrír annálar sem eru mikilvægar
heimildir um þetta tímabil eru ritaðir á Norðurlandi. Það eru í fyrsta
lagi Annálabrot frá Skálholti, sem þrátt fyrir nafnið eru líklega skráð
í Möðruvallaklaustri.30 Í öðru lagi er Lögmannsannáll sem Einar
Hafliðason, prestur á Breiðabólstað í Vesturhópi, virðist hafa ritað
með eigin hendi, a.m.k. fram til 1362.31 Í þriðja lagi er það Annáll
Flateyjarbókar sem tengja má við eiganda hennar, Jón Hákonarson
í Víðidalstungu. Á hinn bóginn virðast ritarar þessa annáls einnig
sverrir jakobsson
30 Islandske Annaler, bls. xx.
31 Sama heimild, bls. xxi. Um Lögmannsannál sjá nánar Eldbjørg Haug, „The
Icelandic Annals as Historical Sources“, Scandinavian Journal of History 22
(1997), bls. 263–274.
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:02 Page 86