Saga - 2014, Side 99

það eru þær líka almennt um það hvernig hirðstjórar og sýslumenn
skiluðu skatttekjum og sakeyri í hendur konungs.
Við nánari athugun kemur í ljós að annálum ber engan veginn
saman um það hvaða hirðstjórar tóku landið á leigu eða hvort
landsmönnum þótti innheimta þeirra íþyngjandi umfram önnur
form skattheimtu. Þar hafa sagnfræðingar reitt sig á vitnisburð Lög -
mannsannáls og heimilda sem eru byggðar á honum, en ritari
Gott skálksannáls virðist á hinn bóginn hafa betri innsýn í ýmislegt
sem tengist starfi hirðstjóra og þar er sagt frá málum með öðrum
hætti.
Þá hafa aldrei verið nein rök fyrir því að tengja Grundarbardaga
árið 1361 við leigu á umboðsstörfum fyrir konung. Frumheimildir
setja hann á hinn bóginn í skýrt samhengi við átök milli landshluta
á Íslandi og þá væntanlega valdsmanna fremur en almennings.
Hugsanlega má líta á bardagann sem lið í valdabaráttu tveggja eða
fleiri hagsmunabandalaga höfðingja sem kepptu um hin eftirsóttu
umboðsstörf fyrir konung.
Leigu á sýslum og lénum er andæft í Skálholtssamþykkt, sem
gerð var árið 1375, en sú krafa er þó ekki forgangsmál. Þvert á móti
er sett í öndvegi krafa um að konungur hætti utanstefningum ásamt
kröfunni um íslenska lögmenn og sýslumenn, rétt eins og í Gamla
sáttmála. Líta má á samþykktina sem lið í sameiginlegri hagsmuna -
baráttu íslensku höfðingjastéttarinnar, þar sem þau ágreiningsefni
sem brotist höfðu fram í Grundarbardaga voru lögð til hliðar og
valdsmenn á Íslandi stilltu saman strengi gagnvart nýjum konungi.
Að því leyti markar Skálholtssamþykkt upphaf langs stöðugleika -
tímabils í valdstjórn á Íslandi sem lauk ekki fyrr en með komu
enskra kaupskipa til Íslands á 15. öld.
97ísland til leigu
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:02 Page 97