Saga - 2014, Qupperneq 183

181
Varnarmál
Ábendingar doktorsefnis um stefnu Íslendinga í varnarmálum eru frum-
legar og hann rekur stefnuna aftur til ársins 1663. Hann leggur upp úr vopn-
leysi þjóðarinnar eftir siðskipti, við það hafi hún verið sátt. Þá telur hann að
Björn á Skarðsá hafi verið herskár eftir Tyrkjaránið og krafist þess að Íslend-
ingar vopnuðust. Þetta finnst doktorsefni spaugilegt og segir á bls. 227 að í
landvarnarmálum hafi Björn minnt á Don Kíkóta, lesið yfir sig af fornum
hetjusögum. Mér stendur ekki alveg á sama um þessi ummæli um vin minn
á Skarðsá. Björn taldi æskilegt að hinir vopnlausu Íslendingar ættu vopn og
verjur og rann sérstaklega til rifja vopnleysi Austfirðinga. Benti hann á að
Austfirðingum hefði gagnast að hafa vopn þegar fáeinir Tyrkir gengu langar
leiðir um sveitir og smöluðu fólki. Með vopnum hefðu Austfirðingar líklega
haft vonir um að fæla þá frá (sjá inngang Tyrkjaránssögu).
Var Björn hlægilega herskár og óraunsær? Doktorsefni virðist ekki huga
nægilega að þeirri staðreynd að um 1630 voru fáeinir áratugir frá því Íslend-
ingar lögðu af vopnaburð að mestu og höfðingjar hættu að fara um með
vopnaðar sveitir sveina. Þá er verið að ræða um alvopnaða menn í hringa -
brynjum. Meðal íslenskra fyrirmanna kraumaði óánægja með þessi um -
skipti, eins og birtist í Vopnadómi 1581. Fram um 1570 voru höfðingjar jafn-
an til þess búnir að drepa menn og Baskavígin tala sínu máli um að lengi
eimdi eftir af fornum viðhorfum. Sveitungar Björns í Skagafirði voru sýslu-
mennirnir Þorbergur og Sigurður Hrólfssynir sem létu dæma 1628 að
Íslendingar skyldu bera skyldarvopn (þ.e. skylduvopn) og þetta var sam -
þykkt í lögréttu sama ár. Þarna er líklega miðað við fyrirmenn og ákvæði í
Jónsbók. Fyrirmenn notuðu ránið sem tilefni til að setja fram kröfu um að fá
að bera vopn að nýju og helst hafa vopnaða sveina. Verður að muna að
Björn var í þjónustu fyrirmanna eða nátengdur þeim sem lögréttumaður.
Niðurstaða
Þá er komið að lokaorðum mínum um doktorsefnið og verk hans: Doktor s -
efni er hugmyndaríkur og frjór í hugsun, ritgerðin opnar sýn í ýmsar áttir
og býður upp á alls kyns tengingar. Kenningarlega umræðan er læsileg, sem
eru viss tíðindi enda óvenjulegt. Hér er margt nýtt og margt skemmtilegt.
Ég hef átt ánægjulegar samverustundir með ritgerðinni, þakka doktorsefni
fyrir mig og óska honum til hamingju.
andmæli
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:02 Page 181