Saga - 2014, Qupperneq 190

188
Eydalaför á Austurlandi. Þar leitar höfundur uppi vísbendingar um það í
mismunandi sögnum og niðurstaðan er sú að Einar í Eydölum hafi verið lát-
inn þegar ránið átti sér stað og því hafi svo varla verið. En í Kláusarsögu,
D-gerðinni og hinni yngstu frá 1810 sem segir frá Eydalaför, er mun meira af
trúarlegum minnum, vísunum og þjóðsagnakenndum atriðum en í öðrum
gerðum (bls. 138–139 og 178–179). Hér tekst því nokkuð vel að tefla saman
þjóðsögum og öðrum heimildum og fjalla um þær á skilmerkilegan og
greinandi hátt.
Niðurstaðan er því sú að þó að höfundur geri sér grein fyrir að mis-
munandi gerðir og misgömul handrit séu það eina sem varðveitt er af
Tyrkjaránsfrásögnum sem kalla má sagnfræðilegar, og geti þess stundum
að þjóðsagnir hafi blandast inn í þær, þá eru þær stundum meðhöndlaðar
sem beinar 17. aldar heimildir, oft fyrirvara- og gagnrýnislaust. Einnig ræðir
höfundur að þjóðsögurnar segi meira um ritunartíma sinn en sögusviðið á
17. öld. Gæti hið sama ekki líka átt við um einhverjar hinna svokölluðu
sannsagna af ráninu þegar mið er tekið af því hve mismunandi þær eru í
afskriftum? Um hvað eru seinni tíma afskriftir sannsagnanna vitnisburður?
Ef til vill eru ekki í öllum tilvikum mjög skörp skil á milli þessara sagna-
flokka þegar á reynir ef áherslan er á frásagnirnar sem vitnisburð um ritun-
artímann og minningarnar sem urðu til á hverjum tíma. Ritunartíminn er
lítið ræddur í tengslum við sannsagnirnar.
Þjóðsögur
Gagnstætt ofannefndri heimildameðferð sannsagnanna, er tekið með öðrum
hætti á þjóðsagnaarfinum. Hann er fyrst og fremst ræddur í tengslum við
kaflann „Atburðarás Tyrkjaránsins“ (III. kafli). Gagnrýnin umfjöllun er um
það hvers eðlis þjóðsagnirnar eru og hvers megi vænta af þeim. Þær eru
afmarkaðar á einum stað sem frásagnir skráðar á 19. öld eða síðar, oft með
yfirnáttúrulegum blæ og þær standi sjálfstæðar og óháðar heildarfrásögn-
inni af Tyrkjaráninu (bls. 156).
Frá sjónarhóli minninga fá þær sjálfstæða tilveru óháð því hvort tengja
megi þær sögulegum atburðum eða ekki og einstakar staðreyndir sem
koma fram í þeim skipta ekki höfuðmáli. Þær eru þó hafðar með í umfangs-
mikilli frásögn af atburðarás Tyrkjaránsins og settar í það samhengi.
Stundum er fjallað um þær í sérköflum, eins og þegar ránið á Reykjanesi er
rætt, en í frásögninni af Austurlandi er efninu meira blandað saman og
þjóðsögur t.d. látnar fylla í eyður sannsagnanna í frásögninni (t.d. bls. 134).
Hvað innihaldið snertir ber höfundur þjóðsögurnar stundum saman við
einstakar frásagnir sannsagnanna eins og að framan var rakið. En hann
rökræðir einnig uppruna þeirra og líkur á því að þær segi almennt meira
um 19. öldina og sinn eigin ritunartíma en um frásagnartíma Tyrkjaráns á
andmæli
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:02 Page 188