Saga - 2014, Síða 195

193
Jasparsdóttur sem ekki kom aftur til Íslands og um trúskiptinginn Múrat
Reis, foringja Tyrkjaránsmanna.
Nokkuð ofmælt tel ég það vera að tengja fjölmenningu fyrri alda við þá
staðreynd að þessum þremur tókst að spjara sig eftir trúskiptin. En það
sýnir þó að það hefur ekki verið útilokað að lifa lífinu áfram hinum megin
línunnar, hver sem hún upphaflega var. Varpa ævisögur þessara þriggja
einstaklinga áhugaverðu ljósi á hlutskipti þeirra sem þessa braut fetuðu. En
fjöldi landsmanna snerist til íslamskrar trúar í Barbaríinu þótt ekki fari frek-
ari sögum af þeim (t.d. bls. 285–286). Þá er áhugaverð umfjöllun um trú-
skiptasögurnar sem slíkar og eru þær nefndar trúarlegar umhverfingar, t.d.
í frásögn Björns á Skarðsá (bls. 308–309). Hér þarf að hafa í huga að hvaða
marki þessar trúskiptasögur gætu frekar verið túlkaðar sem þjóðsögur en
sannsögur, og þar af leiðandi hvernig beri að túlka þessar trúarlegu vísanir
sem vitnisburð í tengslum við trúskipti.
Tími og endursköpun minninga
Ég ætla að ljúka þessari umfjöllun minni með því að leiða umræðuna að
viðhaldi og endursköpun hinna sameiginlegu minninga um Tyrkjaránið í
fjórar aldir. Það situr skýrt eftir í huga mér eftir að hafa rýnt í ritverkið um
Tyrkjaránið hversu mikið hefur verið gert úr því á Íslandi bæði í fortíð og
nútíð sem einstökum viðburði.
Í því samhengi er áhugavert að velta fyrir sér samanburðinum við sjó -
rán í Færeyjum og á Írlandi sem höfundur víkur að á nokkrum stöðum. Um
aldir voru þessar eyjar rændar með reglubundu millibili, en viðburðirnir
sem slíkir hafa ekki fengið sambærilega stöðu og Tyrkjaránið í sagnaritun
þeirra. Tilgáta höfundar er að ránið hafi ekki meðvitað verið gert að þjóð -
minningu þar. Það hafi hins vegar átt sér stað á Íslandi, og skýrir hann það
með því að þar hafi verið samstæðari menningarleg heild en í hinum lönd-
unum, ránið hafi verið stórfelldara og stjórnkerfið skilvirkara (bls. 83). Í
Færeyjum hafi enginn hinna herleiddu átt afturkvæmt, m.a. vegna fátækt-
ar, og sú staðreynd að Írarnir sem teknir voru hafi verið mótmælendur hafi
orðið til að flækja stöðu þeirra. Höfundur segir á einum stað að Tyrkjaránið
á Írlandi hafi ekki hentað til að búa til þjóðernislega mynd þar (bls. 98–102,
192–193 og 463). Sú skýring felur í sér að það hafi verið meðvituð aðgerð
yfirvalda á Íslandi að gera svo. Mörgu er ósvarað í tengslum við samanburð
milli Tyrkjaránanna á Íslandi, Færeyjum og Írlandi. Hugleiðingar höfundar
kveikja áhuga á að skoða nánar hvernig þjóðminningar hafa orðið til og
hefði verið áhugavert að sjá kenningunum um sameiginlegar minningar
beitt frekar hér.
Í rannsókninni er þráður dreginn í gegnum söguna í 400 ár. Tíminn
hlýtur að skipta máli þegar leitað er skýringa. Aðstæður voru aðrar á 17. öld
andmæli
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:02 Page 193