Saga - 2014, Page 204

uppvexti Kýrosar, bráðskemmtilega sögu í Egyptalandskaflanum um
Hrampsinítos og þjófinn ráðagóða og söguna af Krösosi og Alkmeón, sem
minnir óneitanlega á samskipti þeirra Sneglu-Halla og Haralds Guðinasonar
í þætti hins fyrrnefnda. Ekki eru fróðleikskaflarnir síðri þótt fyrr á tímum
hafi menn haft horn í síðu þeirra, talið þá óáreiðanlega og jafnvel hreinan
uppspuna. Það hefur þó sýnt sig að svo er ekki nærri alltaf þótt Herodótos sé
óneitanlega með trúgjarnari mönnum. Það hefur til dæmis sýnt sig að frá-
sögn hans um stríðskonur Skýþa á við rök að styðjast, því grafir slíkra her-
kerlinga hafa fundist, og sama er að segja um frásögnina af siglingu Fön -
ikíu manna umhverfis Afríku þótt þar sé höfundi ofboðið og hann harðneiti
að trúa henni þótt hann leyfi henni að fljóta með. Það er nefnilega stundum
eins og Herodótos geti ekki sleppt góðri sögu, sannri eða loginni. Á einum
stað er frásögnin til dæmis rofin með lýsingu á því hvernig jarðolía var unn-
in á þessum tíma og veit ég ekki til að upplýsingar um slíkt sé að finna ann-
ars staðar. Við værum því talsvert fátækari af vitneskju ef ekki væri fyrir for-
vitni Herodótosar. Í sem stystu máli þá er ritið ótrúlegt samansafn af
sagnfræði og fróðleik í bland við flökkusögur og geggjuðustu sjóarasögur,
sumar í blefkenskum anda.
Í frásögn sinni af atburðum leitast Herodótos við að vera hlutlægur og
láta alla njóta sannmælis, hvort sem það eru Grikkir eða andstæðingar
þeirra, enda segir hann í upphafi bókarinnar að tilgangurinn sé að láta liðna
atburði ekki gleymast og halda utan um afrek Grikkja og útlendinganna.
Hann dregur til dæmis ekki fjöður yfir ágalla grísku herforingjanna, svo
sem fégirni Þemistóklesar, hetjunnar frá Salamis, og hroka Pásaníasar, sig-
urvegarans við Plateu, eða hreysti andstæðinga þeirra, svo sem Mardóní -
osar herforingja Persa í þessari sömu orrustu. Þetta tókst honum svo vel að
kollegi hans, Plútarkos, kallaði hann xenófíl, útlendingasleikju.
Oft notar höfundur þá aðferð að fylgja ákveðinni persónu eftir, svo sem
Kýrosi fyrst í bókinni, Dareiosi í herferðum hans og grískum hetjum, en
óhætt er að segja að fyrirferðarmesta persóna bókarinnar sé Xerxes Persa -
konungur. Engu er líkara en Herodótos hafi gersamlega heillast af honum
enda maðurinn makalaust blendinn að eðlisfari. Þar er að finna í einum
manni göfugan vitring, fagurkera, pólitískan bragðaref, hrokagikk, skeyt-
ingarlausan hrotta og grimmdarsegg, geri aðrir betur. Hins vegar liggur
Leonídas konungur í Spörtu, sá sem féll við Laugaskarð, óbættur hjá garði og
lesandinn kemst hvergi nálægt hans innri manni. Á því geta auðvitað verið
skýringar; ef til vill var hann bara lítt áhugaverð persóna þótt hann væri
mikil hetja og kappi.
En fá eru þau mannanna verk sem ekki má finna eitthvað að og svo er
um þessa þýðingu. Helsti galli hennar er að mínu mati sá að þýðandi skuli
velja að latinísera nöfn, skrifa Heródótus í stað Herodótos o.s.frv. Þar fylgir
hann í fótspor Sveinbjarnar Egilssonar og finnst fara betur á því. Þar verð ég
að vera algerlega ósammála, því umritun á grískum heitum eftir leiðbein-
ritdómar202
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:02 Page 202