Saga - 2014, Page 230

ur merkilegum húsum og að auki nýlegri tillögu að húsi sem átti að móta
landslag.“ (bls. 295) Hvernig þessi umfjöllun hnýtir saman efni bókarinnar er
ekki skýrt. Í þessum lokakafla staðfestist að bókin hefði grætt á markvissari
ritstjórn. Þar, eins og í sumum fyrri köflum, virkar uppbygging efnisþátta
heldur tilviljanakennd. Áðurnefnd ofgnótt greinarskila undirstrikar þetta
agaleysi í textanum þar sem stokkið er fram og til baka milli efnisatriða án
þess að gætt sé nægjanlega að samfellu eða skýringum. Þá er í bókinni tals-
vert um óþarfa endurtekningar og staðhæfingar sem dúkka upp samhengis-
eða skýringalaust (t.d. bls. 299 um alþjóðlegan menningararf).
Höfundur getur þess nokkrum sinnum að torfbæjarannsóknir á fyrri tíð
hafi verið litaðar íslenskri þjóðernisrómantík. Þetta má til sanns vegar færa,
en ekki er laust við að rómantískrar sýnar á húsagerð fyrri alda gæti einnig
hjá höfundi sjálfum. Þetta kemur ekki síst fram í algerlega ógagnrýninni
notkun á hugtakinu menningararfur. Ekkert tillit er tekið til þeirrar gagn -
rýnu umræðu um hugtakið, sem á sér tveggja áratuga sögu í menningararfs -
fræðum í heiminum og hefur einnig látið á sér kræla hér á landi. Að vísu er
á nokkrum stöðum vísað til þess að um leið og torfhúsin voru að hverfa úr
almennri notkun hafi þau orðið að þjóðlegri táknmynd, en höfundur gerir
sér í rauninni lítinn mat úr þessu og eftir stendur áhersla á að líta á íslensku
torfhúsin sem dýrgripi. Iðulega er lesandanum þannig sagt að íslensk torf-
hús séu óskaplega merkileg, og kannski er það meginerindi bókarinnar að
sannfæra Íslendinga að þau séu „gersemar sem okkur ber að varðveita
handa komandi kynslóðum“ (bls. 294). Einhvern veginn held ég að þessi
margþvældi retoríski hátíðleiki missi marks um leið og vakin er athygli á
húsakosti fortíðarinnar. En kannski er það okkur nútímafólki sáluhjálpar-
atriði að ímynda okkur að við séum að geyma hlutina fyrir afkomendurna,
þótt við vitum alls ekkert um hvað óbornum kynslóðum kann að þykja
merkilegt og eftirsóknarvert — eða ekki.
Þá er athyglisvert að í bókinni verður maður lítt var við að fræðileg
skoðanaskipti hafi farið fram í seinni tíð um torfhús almennt, hlutverk
þeirra og merkingarlega stöðu. Þetta er enn skringilegra í ljósi þeirra menn-
ingarpólitísku markmiða sem höfundur leggur upp með, þar sem heilum
kafla er varið í umfjöllun um fyrri rannsóknir og þar með menningarpóli-
tíska umræðu. Þannig getur hann að engu þeirra skoðanaskipta sem átt hafa
sér stað á undanförnum árum um menningarpólitíska stöðu torfbæjarins í
samtímanum eða þeirra áhrifa sem breytt menningarstjórnun hefur haft á
þessu sviði. Hann ræðir til dæmis ekkert um tilnefningu íslensku torfhús-
hefðarinnar á heimsminjaskrá UNESCO og þau álitamál sem óhjákvæmi-
lega tengjast slíkri tilnefningu.
Sem yfirlit ætlað almennum lesendum um torfhús á Íslandi er Af jörðu
að mörgu leyti prýðilegt rit. Þar sem best tekst til er umfjöllunin til þess fall-
in að vekja athygli á byggingararfleifðinni — og kveikja um leið áhuga
meðal almennings á torfi sem byggingarefni — og áhugaverðri sögu þess í
ritdómar228
Saga vor 2014_Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2014 12:02 Page 228