Bændablaðið - 16.12.2021, Qupperneq 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 16. desember 202150
FRÉTTASKÝRING
Blóðmerahald í brennidepli:
Ísteka umfangsmesti
hesteigandi landsins
– Samkeppniseftirlitið segir að gæta þurfi hegðunar sem raski ekki samkeppni
Ríflega 600 lifandi hross eru í
eigu líftæknifyrirtækisins Ísteka
ehf. sem gerir það stærsta ein staka
hesteiganda í landinu. Þar sem
fyrirtækið nýtir hross við starfsemi
blóðtöku auk þess að framleiða
vöru úr blóðinu telst fyrirtækið
lóðrétt samþætt og er að öllum
líkindum með markaðsráðandi
stöðu.
Markaðsráðandi staða er þegar
fyrirtæki hefur þann efnahagslega
styrkleika að geta hindrað virka
samkeppni á markaði og það getur
að verulegu leyti starfað án þess að
taka tillit til keppinauta, viðskiptavina
og neytenda, að því er fram kemur í 4.
grein samkeppnislaga nr. 44 / 2005.
Þar sem Ísteka ehf. er eina
fyrirtækið hér á landi sem kaupir
merarblóð af bændum og vinnur
úr því getur það falið í sér að
fyrirtækið sé markaðsráðandi í
skilningi fyrrgreindrar 4. greinar. Í
11. grein sömu laga er misnotkun
markaðsráðandi stöðu bönnuð.
Misnotkun getur meðal annars falist
í því að beint eða óbeint sé krafist
ósanngjarns kaup- eða söluverðs eða
aðrir ósanngjarnir viðskiptaskilmálar
settir.
Lóðrétt samþætting
kallar á ríkari skyldur
Ísteka ehf. er stærsti einstaki
hesteigandi á landinu en fyrirtækið
á ríflega 600 lifandi hross. Rúmlega
5% af þeim hryssum sem notaðar
voru til blóðtöku á þessu ári eru í eigu
Ísteka – 283 talsins. Fyrirtækið er því
ekki eingöngu kaupandi merarblóðs,
heldur enn fremur framleiðandi þess.
Kallað var eftir skoðun Sam-
keppnis eftirlitsins á þeirri staðreynd:
„Þar sem Ísteka á einnig merar
sem væntanlega eru nýttar fyrir
starfsemina er fyrirtækið jafnframt
að því er virðist lóðrétt samþætt
og kaupir eða nýtir sömu vöru af
bændum og það framleiðir sjálft.
Þessi staða leiðir til þess að Ísteka
þarf að gæta þess að hegðun þess
raski ekki samkeppni m.a. gagnvart
viðskiptavinum sem í þessu tilviki
eru bændur.
Hin lóðrétta samþætting getur
einnig falið í sér ríkar skyldur um að
raska ekki samkeppni þegar kemur
að kaupum á eigin framleiðslu
annars vegar og framleiðslu bænda
hins vegar,“ segir í svörum frá
Samkeppniseftirlitinu. Tekið er
fram að svör þeirra eru sett fram án
skoðunar þeirra á starfsemi Ísteka
eða þeim mörkuðum sem um ræðir.
„Ef slíkt fyrirtæki er t.d. í senn
viðsemjandi og keppinautur sömu
fyrirtækja þarf að vanda mjög
verðlagningu gagnvart þeim sem
þurfa að eiga í viðskiptum við
fyrirtækið en eru um leið að keppa
við það.“
Samkeppniseftirlitið bendir á að
hafi bændur áhyggjur af verðlagningu
fyrirtækisins eigi þeir þann möguleika
að senda eftirlitinu ábendingu um
það. Slíkar ábendingar eru metnar og
í kjölfarið tekin ákvörðun um hvort
formleg rannsókn fari fram.
Flokkaskiptar greiðslur
fyrir afurðir
Miðað við að Ísteka sé eini kaupandi
afurða blóðmerarbænda má fastlega
gera ráð fyrir að samningsstaða
blóðmerarbænda gagnvart Ísteka
sé nokkuð snúin. Bændur geta ekki
selt afurð sína annað og verða að
treysta á sanngirni kaupandans.
„Við semjum um afurðaverð
við fulltrúa bænda og eins og er
alltaf í samningum fær hvorugur
aðili allt sitt fram. Þetta samtal
hefur þó leitt til raunhækkunar á
blóðverði ár hvert eins langt og ég
man. Samið er til margra ára í senn
þannig að bændur vita að hverju þeir
ganga fram í tímann,“ segir Arnþór
Guðlaugsson, framkvæmdastjóri
Ísteka.
Samkvæmt Gæðahandbók sem
Ísteka gefur út og er leiðbeiningarit
sem blóðmerarbændur fá, er sagt frá
þremur greiðsluflokkum fyrir blóð.
Flokkarnir eru grunnflokkurinn F5
og árangurstengdir flokkar H og H2.
Borgað er mest fyrir bestu heimtur,
þ.e. góða fyljun og mikið blóðmagn.
Til að lenda í hæsta gæðaflokki, og
fá þá hæsta verðið fyrir blóðið, þarf
hryssa að gefa af sér að meðaltali 5
lítra í hvert sinn. Minni heimtur og
minni fyljun hryssa leiðir til þess að
afurðin er metin í lægri gæðaflokki.
„Þetta hefur gengið mjög vel
en þegar H flokkur, og svo síðar
H2 flokkur, voru settir á þóttu inn-
tökumörk í þá vera fremur há og var
mikið kvartað yfir því að erfitt væri
að komast í þá. Hvatningin hefur
þó virkað og árið 2021 reiknaðist
rétt ríflega helmingur bæja í hæsta
flokkinn (H2) og hinn helmingurinn
skiptist jafnt á milli F5 og H. Þegar
hin ýmsu „vör” sem boðið er upp á
komu inn voru 2/3 bæja komnir í H2
greiðsluflokk og einungis 13% eftir í
grunnflokknum F5,“ segir Arnþór og
vísar þar í lista yfir frávik, t.a.m. ef
foli fyljar illa eða þegar nýjar hryssur
eru teknar til notkunar.
Ör vöxtur starfseminnar
Ísteka er eina fyrirtæki sem vinnur
afurð úr blóði fylfullra hryssa hér
á landi. Starfsemi og framleiðsla
kringum blóðtökur og vinnslu á
blóði hefur blásið verulega út á
síðastliðnum árum, fjöldi búa í
blóðtöku fóru úr 99 í 119 milli áranna
2020 og 2021.
Hryssum sem notaðar eru fyrir
slíka starfsemi hefur einnig fjölgað
mikið. Árið 2013 voru þær tæp 1.600
en í fyrra 5.383 talsins. Miðað við
fjölda hryssa í fyrra má gróflega
áætla að unnið hafi verið úr 150–
200.000 lítrum af blóði og framleitt
5–7 kg af PMSG.
Afurð úr meðalhryssu færir
bónda um 70.000 krónur á ári.
Velta Ísteka ehf. í fyrra var
1,7 milljarðar króna.
Guðrún Hulda Pálsdóttir
gudrunhulda@bondi.is
Blóð verðmætara
en kjöt
Blóðmerarbúskapur hefur
vaxið ört hér á landi, en
meðalársaukning hryssna sem
notaðar eru fyrir slíkan búskap
hefur verið um 16% á sl. 10
árum. Í ár voru 5.383 hryssur
nýttar til blóðtöku á 119 bæjum
víðs vegar um land.
Afkoma bænda af slíkum
búskap byggist fyrst og fremst
á afurðaverði fyrir blóðið sem
Ísteka greiðir fyrir. Bóndinn fær
9.864-13.016 kr. án vsk. fyrir
hverja blóðgjöf.
Blóðmerarbúskap fylgir
einnig hliðarafurð, kjötfram-
leiðsla.Tekjur af því eru þó tölu-
vert lægri en á blóðinu, eða um
300 kr. fyrir hvert kíló af fola-
ldakjöti samkvæmt upplýsing-
um frá Sláturfélagi Suðurlands.
Afurðaverð folalda hefur hald-
ist nokkuð svipað í krónutölum
á síðustu 10 árum og lækkað
ef eitthvað er. Til dæmis voru
greiddar 390 krónur fyrir kílóið
árið 2012.
Gróflega reiknað getur bóndi
með 100 blóðmerarhryssur því
verið að fá frá 5–9 milljónir
króna á ársgrundvelli. Ef
meðalfallþungi folalda er
um 80 kg þá gæti bóndinn
gróflega fengið um 2,4 milljónir
króna í afurðaverð fyrir 100
folöld. Hér er ekki upptalinn
sá rekstrarkostnaður sem
búskapnum fylgir.
Greiðsluflokkar fyrir blóð til bænda eru þrír. Borgað er fyrir bestu heimtur. Úr stóðaréttum. Mynd tengist ekki
blóðmerabúskap eða starfsemi Ísteka. Mynd / ghp
Svandís Svavarsdóttir sjávar­
útvegs­ og landbúnaðar ráðherra
hefur skipað starfshóp til að fjalla
um blóðtöku úr fylfullum hryssum
til framleiðslu henni tengdri.
Fulltrúi ráðuneytisins mun leiða
vinnuna en ráðherra mun óska
eftir tilnefningum í starfshópinn
frá Matvælastofnun og frá
Siðfræðistofnun Háskóla Íslands.
Starfshópnum verður falið að skoða
starfsemina, regluverkið í kringum
hana og eftirlit, auk þess að skoða
löggjöf og mögulega framkvæmd
slíkrar starfsemi erlendis.
Samkvæmt tilkynningu verður
fundað með hagaðilum auk þess sem
almenningi mun gefast kostur á að
tjá sig um störf og tillögur hópsins
á Samráðsgátt stjórnvalda þegar þær
liggja fyrir.
Afhenda ekki óklippt efni
Skipun starfshópsins kemur í
kjölfar gríðarmikillar umfjöllunar
um starfsemi blóðmerarbúskapar
og framleiðslu á hormónaefninu
PMSG eftir að myndband, gefið út af
dýraverndarsamtökunum AWF/TSB,
sýnir vinnubrögð við blóðtöku sem
virðast stangast á við starfsskilyrði
Matvælastofnunar.
MAST hefur nú myndefnið til
rannsóknar en dýraverndarsamtökin
hafa gefið það út að þau munu ekki
afhenda stofnuninni óklippt efni.
Segjast aðstandendur samtakanna,
í opnu bréfi, vera reiðubúin til
samstarfs við ríkissaksóknara hefji
hann rannsókn á starfseminni.
Félag hrossabænda
fagnar starfshópi
Félag hrossabænda sendi Svandísi
Svavarsdóttur sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra áskorun um að
skoða heildarhagsmuni hrossaræktar
og hestatengdrar starfsemi í tengslum
við vinnu starfshóps um blóðtöku úr
fylfullum hryssum.
Í ályktun FHB er því fagnað að
ráðherra hafi skipað starfshóp til að
fjalla um blóðmerarstarfsemina. Það
bendir á umfangsmikla starfsemi
íslenska hestsins um heim allan.
„Hrossarækt og hestamennska er
umfangsmikil atvinnugrein hér á landi
sem teygir anga sína víða og má þar
nefna ræktun og sölu reiðhesta sem
nýtast til almennra útreiða, kynbóta
og keppni.
Útflutningur hefur aukist veru-
lega á síðustu árum og á þessu ári
stefnir í að met verði sett í fjölda
útfluttra hrossa, eða yfir 3.000 hross.
Umfangsmikið og markvisst mark-
aðsstarf hefur verið unnið á undan-
förnum árum undir merkjum Horses
of Iceland. Verkefnið er í höndum
Íslandsstofu en helstu bakhjarlar þess
eru íslenska ríkið, ýmis félagasamtök
um íslenska hestinn, innanlands sem
og erlendis, auk margra fyrirtækja
sem hafa hagsmuni af þeirri marg-
háttuðu starfsemi sem tengist íslenska
hestinum.
Hestatengd ferðaþjónusta er jafn-
framt umfangsmikil atvinnugrein og
víða nátengd annars konar ferðaþjón-
ustu. Reiðmennska og hestamennska
er kennd í tveimur háskólum og
nokkrum framhaldsskólum landsins.
Fjölda starfsgreina og afleiddra starfa
má tengja tilvist íslenska hestsins og
að mati fundarins ljóst að miklir og
víðtækir hagsmunir eru í húfi,“ segir
í ályktuninni.
Frumvarp um bann
á borði Alþingis
Inga Sæland, þingmaður og formaður
Flokks fólksins, mælti fyrir frumvarpi
um breytingu á lögum um velferð dýra
sem felur í sér bann á blóðtökum úr
fylfullum hryssum.
Átta þingmenn flytja frumvarp-
ið sem fór í fyrstu umræðu þann 8.
desember sl. og er til meðferðar hjá
atvinnuveganefnd.
„Ísland eyðir á ári hverju miklum
fjármunum í að draga fram jákvæða
ímynd landsins á erlendri grund.
Blóðmerahald stórskaðar þessa ímynd
og hefur verið fordæmt um heim allan.
Ef ekki verður gripið til aðgerða gegn
blóðmerahaldi tafarlaust verður orð-
spor og ímynd Íslands fyrir óaftur-
kræfu tjóni,“ segir m.a. í greinargerð
með frumvarpinu. /ghp
Umdeild starfsemi
„Eðli starfseminnar kallar á
að samstarf allra aðila þurfi að
vera sérstaklega gott, sem mér
virðist það ekki hafa verið,“ segir
Sveinn Steinarsson, formaður
Félags hrossabænda.
„Ísteka ber mjög mikla ábyrgð á
þessu starfi, verandi eini kaupandi
afurðarinnar og setjandi þau viðmið
sem stuðst er við í umgjörðinni auk
þess að vera stöðugt áhrifameira
í framleiðslunni með sínu
hrossahaldi.“
Hann segir að í Félagi
hrossabænda hafi ekki verið fjallað
mikið um blóðhryssuhald á fundum
félagsins þar til í seinni tíð. „Eftir
að umfang blóðtökubúskapar hefur
aukist jafn mikið og raunin er, úr
tæplega 1.600 hryssum árið 2013
í tæp 5.400 hryssur í ár, hefur
umræðan orðið mun neikvæðari,
ekki síst gagnvart meðferð hér á
landi og sölu tryppa úr þessum
stóðum inn á lífhrossamarkað.
Í mínum huga er nokkuð ljóst
að starfsemi sem gengur út á að
taka blóð úr fylfullum hryssum
verður alltaf umdeild. Ef starfið
heldur áfram getur það aldrei
orðið umfangsmikið. Ill meðferð
á hrossum er aldrei réttlætanleg,
sama hver á í hlut og í hvaða
hlutverki hesturinn er.“
Sveinn Steinarsson.
Svandís Svavarsdóttir.
Starfshópur og frumvarp:
Heildarhagsmunir í húfi