Ársritið Húnvetningur - 01.06.1956, Síða 52

höfuðbólið Reynistað. Lítið eitt norðan við Gyltuskarð, vestan
árinnar, er Rauðagil og Rauðagilslækur. Sunnan við Rauðagilslæk-
inn er grösug grund, sem er túnstæði gott. Þar er meint að bærinn
Rauðagil hafi staðið, en engar ritaðar heimildir finnast um þá
jörð og ekki gat ég greint merki um húsatóftir þar. Hins vegar
er einmitt sennilegt að þarna hafi verið hær vegna góðra skilyrða
til ræktunar og slægna.
Næst skal komið við á Helgastöðum, þeir hafa verið nokkru
utar en Rauðagil, austan árinnar, undir Stakkfelli, en svo heitir
fjallið utan við Gyltuskarð. Það dregur nafn sitt af hvítri grjót-
skriðu — Grettisskyrtu, sem er norðaustan í fjallstindinum.
Helgastaðir eru norðan við lítið gil, sem heitir Helgastaðagil.
'1 'únstæðið er mestmegnis þýfður bakki og hefur Víðidalsá fallið
að túninu í vinkil að sunnan og vestan og brotið af því, en hefur
nú á síðustu árum slegið sér frá og vestar á eyrarnar og bakkarnir
cru grónir upp. Á Helgastöðum sér fyrir tóftum á þremur stöð-
um, en einar eru lang-gleggstar, yzt og efst í túninu. Er sennilegt
að þar hafi bærinn staðið síðast og verið færður undan ágangi
árinnar. Eins og Þúfnavellir, fara Helgastaðir í eyði eftir miðja 17.
öld og síðasti ábúandinn þar er tilgreindur í Jarðabók Á. M. og
hét hann Egill Grettisson, hart nafn og við hæfi fjallanna.
Munnmælin segja að á Helgastöðum hafi verið kirkja og hafi
Víðidalsjarðir allar og e. t. v. fleiri býli í nágrenninu átt kirkju-
sókn þangað. Hafi verið kirkja á Heígastöðum, hefur það verið
snemma á öldum og sennilega ekki eftir miðja 14. öld, því nær
óhugsandi er að hennar væri hvergi getið í heimildarritum eins
og gömlum máldögum, sem margir hafa varðveitzt furðu lengi,
enda verður af ýmsu líklegt að blómaskeið Víðidals hafi einmitt
staðið á 12. og 13. öld og allur dalurinn hefur verið í eyði um
langt árabil þangað til Þúfnavellir og Helgastaðir byggjast aftur
á 16. öldinni, en sú byggð hefur verið stopul og varað stutt eins
og að framán greinir.
Talið er að neðst í Helgastaðatúni sé forn kirkjugarður og hafi
áin brotið af honum, meðan hún féll að túninu. Margar sögur ganga
um það, að þarna í bakkanum hafi menn fundið mannabein og
fleira sem bendir á grafreit, svo sem mjög fúnar spýtur, einnig
greinir Margeir Jónsson frá því að þarna hafi fundizt hnífur og
bronsehnappur.
Eins og fyrr segir, er Víðidalsá nú hætt að raska grafarró þeirra
50