Andvari - 01.01.2012, Page 114

112
ÁRMANN JAKOBSSON
ANDVARI
við áhrif frá austurríska sálfræðifrumkvöðlinum. Að vísu notar hann orðin
tilfinningamaður og skapbrigðamaður og um leið blasir við að hann áttar sig
á að ekki er endilega að marka alla orðræðu Gröndals, þ.e. að tjáning hans er
ekki endilega rökræn heldur líka tilfinningaleg og mótast af líðan hans hverju
sinni.
Myndin af innra lífi Benedikts Gröndal dýpkaði lítið eftir því sem á leið
20. öldina; áfram héldu þeir sem um hann rituðu að lýsa fremur en að greina.
Frásögn Arna Thorsteinssonar af áttræðisafmæli skáldsins þar sem fara átti
blysför og taka ljósmynd af honum fellur vel að þeirri mynd sem Gröndal
sjálfur og Þorvaldur draga upp af honum. Gröndal er til skiptis „snúðugur og
þurr á manninn" og „hinn glaðasti“, hafnar ljósmynd og blysför en samþykkir
síðan og hegðar sér að ýmsu leyti þannig að nútímamaður greindi þar líklega
þunglyndi.23 Árni sjálfur áttar sig á að viðmót hans kunni að vera skel: „Held
ég, að hann hafi tamið sér þetta hrjúfa viðmót og það hafi aðeins verið á yfir-
borðinu.“ Líkt og Þorvaldur tjáir hann sig aftur á móti ekkert um það hvers
vegna Gröndal hafi þurft að sýna slík varnarviðbrögð og sagan virðist fyrst
og fremst tilfærð sem gamansaga um einkennilegan mann.
Lengi áfram tíðkaðist að líta á Benedikt Gröndal sem kynlegan kvist fremur
en mann sem leið illa. Steingrímur Matthíasson notar orð eins og „einrænn“,
„ómannblendinn“ og „heimasætinn" en þó að hann sé læknir sjúkdómsgreinir
hann Gröndal ekkert frekar.24 Hið sama er uppi hjá teningnum hjá Tómasi
Guðmundssyni sem elst upp um svipað leyti og kenningar Freuds fóru að
spyrjast um alla Evrópu en leiðir þær hjá sér og notar þess í stað orð eins og
„persónulega fáskiptinn og jafnvel mannfælinn“ og ákveður að Gröndal hafi
fyrst og fremst verið kynlegur kvistur: „þennan furðulega mann, sem engum
var líkur, hvorki að gáfum né geðslagi“.25
Einna ítarlegust er umfjöllun Ingvars Stefánssonar og þar gætir einna helst
vilja til sálfræðilegrar túlkunar. Hann setur skapferli Benedikts Gröndal í
samhengi við kuldalegt uppeldi hans og gerir sér grein fyrir því að tómlæt-
ið sem Gröndal lýsir hjá samfélaginu í sinn garð er að einhverju leyti hug-
arástand hans sjálfs. Þó gengur hann ekki lengra í því að skilja skáldið en
svo að við orðin einkennilegur (hjá Þorvaldi Thoroddsen) og furðulegur (hjá
Tómasi Guðmundssyni) bætist núna undarlegur. Þannig virðast þeir allir álíta
Benedikt Gröndal nánast handan skilnings. Gröndal lýsir hann svo:
maðurinn var svo undarlega gerður, að hæfileikar hans nýttust honum ekki nema
að litlu leyti, hvorki á námsbrautinni né í barningi lífsins ... Hann glímdi ekki við
vandamál veruleikans, heldur flúði þau inn í skáldskapardrauma eða á náðir Bakkusar
... Vonbrigðin yfir því að fá ekki notið sín, vera sífellt settur hjá, og yfir tómlætinu,
sem honum fannst, að sér og því, sem hann þrátt fyrir allt afrekaði, væri sýnt, hvíldu
löngum þunglega á honum. Fúllyndi hans er við brugðið. ... Þó var skopskyni hans að
því leyti áfátt, að það náði ekki til hans sjálfs. ... Andmæli þoldi hann illa, og ritdómar