Andvari - 01.01.2012, Side 123

andvari
SÖGUFRÓÐIR FRÆNDUR
121
ritstarfa og hófst handa við samningu mannkynssögu á íslensku. Fyrsta bindi,
Fornaldarsagan, kom út árið 1864 og í formála hennar lýsti Páll tilganginum
með sögurituninni og vinnuaðferð sinni þannig:
Nú sjá allir, að meðan veraldarsagan er eigi til hér á landi nema á útlendu túngumáli, þá
getur sagnafróðleikur eigi orðið nema einstakra manna meðfæri og eign, en allri alþýðu
hlýtur hann hartnær að verða sem hulinn leyndardómur. Því er nú betur, að þetta eru
menn farnir að sjá, og menn er farið að lánga til að eignast og lesa söguna á þeirri túngu,
er þeir skilja, á móðurmáli sínu. Síðan eg komst nokkuð til vits og ára hefir hugur minn
jafnan hneigzt að sagnafræði, og þaðan hefi eg einatt haft fróðleik, yndi og huggun.
Hvað var þá eðlilegra, en að eg reyndi að miðla löndum mínum - einkum hinum ýngri
og fáfróðari - eitthvað af því, er sjálfum mér þótti gott og fagurt? Og það hefði eg fyr
gjört, ef hefði eigi um mörg undanfarin ár verið öðrum störfum háður, sem hafa bannað
mér flestar bókmentir nema í hjáverkum.
Þegar eg hugleiddi, hvernig eg gæti komið á fót sögu-ágripi - því um annað er eigi
að tala en ágrip margra hluta vegna - handa löndum mínum, þá var um tvent að velja:
annaðhvort að rita það af sjálfs míns ramleik, eptir því sem eg bezt kunni, eða þá að
taka einhverja útlenda sögubók, og færa hana í íslenzkan búning, með meiri eða minni
breytingum, eptir því sem mér hugkvæmdist. Mig brast áræði til hins fyrra, og þá var
hitt eptir, að velja einhverja útlenda sögubók og snúa henni á móðurmál mitt. Býzt
eg þá helzt við, að reka muni aptur að því, sem einusinni var sagt um mig: „að menn
skilji ekki í, hvernig sami maðurinn geti haft svo gott lag á að snúa, og svo lítið vit á
að velja“. Þó hygg eg, þegar til alvöru kemur, að nú sé eigi gild ástæða til að gjöra lítið
úr vali mínu. Eg hefi valið sögubók eptir H. G. Bóhr „prófessor“ og skólameistara í
Kaupmannahöfn; hefi eg gjört það bæði vegna þess, að mér þykir sú bók vera vel samin,
og meðfram vegna þess, að mér er kunnugt, að henni hefir verið fylgt um mörg ár, og er
enn fylgt í Reykjavíkur lærða skóla; en það hefði ágætur kennari als eigi gjört, ef bókin
þætti eigi þess verð, þar sem þó var um fleiri allgóðar sögubækur að velja.
Að þessu sinni kemur þannig á prent hinn fyrsti partur veraldarsögunnar, eða
fornaldarsagan, þó eigi beinlínis þýdd eptir Bóhrs sögubók, nema fyrst framan af,
heldur bygð á þeirri undirstöðu, sem Bóhr hefir lagt. Það er einkum Rómverjasagna
sem eg hefi aukið nokkuð talsvert, af því að hún er að tiltölu styttri hjá Bóhr heldur en
fyrri hluti bókarinnar; en Rómverjasagan er þó sá kafli fornaldarsögunnar, sem er hvað
efnisríkastur.5
Þessi orð lýsa öllu í senn, tilgangi Páls með sögurituninni, aðstæðum hans og
vinnulagi. Honum var samning Fornaldarsögunnar ljúf iðja og enginn skyldi
draga í efa þau orð hans, að hann hafi samið ritið öðru fremur í þeim tilgangi
að uppfræða landa sína og opna þeim dyr að undraheimi mannkynssögunnar.
Aðstæður hans voru hins vegar að mörgu leyti önugar. Hér á landi var lítill
bókakostur fyrir mann sem hugðist setja saman rit um sögu mannkynsins og
þar varð Páll að treysta mest á eigið bókasafn. Það var hins vegar takmarkað
og þótt hann væri margfróður og vel lesinn, treystist hann ekki til að semja
söguna sjálfur frá grunni. Þess vegna tók hann þá mannkynssögu danska,
sem hann vissi besta af þeim er hann hafði undir höndum, þýddi og bætti við
eftir þörfum og getu. í sumum tilvikum var þó úr vöndu að ráða, ekki síst þar