Andvari - 01.01.2012, Side 158

156
HJALTI HUGASON
ANDVARI
grunn að nútímatónlist í landinu. Þá ávann hann sér sæmdarheitið conditor
urbis — höfundur Siglufjarðar, en hann skipulagði bæinn í upphafi og var
helsti forystumaður í sveitarstjórnarmálum á því skeiði er byggðin í Siglufirði
þróaðist úr sveit í þéttbýli. Víst orkar tvímælis að bera saman svo ólíkar sögur.
Störf sögupersónanna ráða þó ekki úrslitum um hvernig ævisaga er rituð
um hvern og einn. Þar býr líka að baki val höfundar um hvers konar sögu
hann vill skrá. Um alla þrjá hefði verið við hæfi að rita sagnfræðilega œvi-
sögu. Þeir tóku allir þátt í innreið nútímans í íslenskt samfélag og þjóðbygg-
ingunni. Engin ævisagnanna þriggja verður þó talin til þessa flokks. Viðar
Hreinsson ritar starfssögu, Pétur Pétursson hugmyndafrœðilega œvisögu en
Oskar Guðmundsson bók sem kallast getur „æruminning“ en slík verk veg-
sama sögupersónuna og upphefja hana. Hinir höfundarnir tveir halda meiri
fjarlægð við sögupersónu sína og rekja bæði styrk hennar og breyskleika.
Það sem hér hefur verið sagt minnir á að góð ævisaga er ekki gefin stærð
sem lesandi geti gengið að með sama hugarfari frá einu verki til annars.
Ævisögur þarf að lesa af alúð og íhygli. Spyrja þarf hvers konar saga sé á ferð.
Hæfir hún sögupersónunni og sögutímanum? Hvað getur hún sagt og hvað
getur hún ekki sagt? Hefur höfundurinn valið frásagnarflokk og frásagnarað-
ferð við hæfi? Umfram allt ber þó að spyrja hvort styrkleiki sögunnar liggi
á sviði fræðanna eða fagurbókmenntanna. Þar einhvers staðar mitt á milli
er góða ævisögu að finna. Mögulegt þarf að vera að ná sambandi við sögu-
persónuna, finna til samúðar með henni eða hugsanlega andúðar á henni, læra
af henni og jafnvel skoða eigin ævi með lífshlaup sögupersónunnar í huga.
Við lesum ekki ævisögu til þess eins að afla okkur upplýsinga. Við viljum
kynnast karli eða konu sem við áttum ekki kost á að mæta augliti til auglitis.
Hér á eftir verður leitast við að setja ævisögurnar þrjár sem hér hafa verið
kynntar til leiks í sögulegt samhengi, einnig verður leitast við að varpa ljósi
á nokkur atriði varðandi sögupersónurnar sem tæpast koma nægilega skýrt
fram í ævisögunum að mati undirritaðs. Um ritin verður fjallað með tilliti til
dánarárs sögupersónunnar. Þórhallur var þeirra elstur og kvaddi þennan heim
fyrstur. Bjarni náði hins vegar að lifa þeirra lengst inn í „nútímann“ eða fram
yfir miðjan fjórða áratug liðinnar aldar.
Kirkja í einangrunarhættu
Það er hefðbundið mat að staða íslensku þjóðkirkjunnar hafi verið sterk við
upphaf tuttugustu aldar og að hún hafi átt nána samleið með þjóðinni.3 Full
ástæða er til að endurskoða þá mynd í ljósi nýrra rannsókna en á grundvelli
þeirra má færa rök að því að staða þjóðkirkjunnar sem trúarstofnunar hafi að
mörgu leyti verið orðin veik á þeim tíma.