Andvari - 01.01.2012, Page 164

162
HJALTI HUGASON
ANDVARI
málanefndarinnar 1904-1906 og lögðu grunn að löggjöfinni 1907. Þetta voru
prestaskólakennararnir Eiríkur Briem (1846-1929) og Jón Helgason (1866-
1942) auk Árna Jónssonar (1849-1916) prófasts á Skútustöðum. Lárus H.
Bjarnason (1866-1934) sýslumaður klauf sig frá nefndinni en hann aðhylltist
m.a. aðskilnað ríkis og kirkju.19
I biskupstíð Þórhalls stóð raunar aðeins eitt mál út af borðinu varðandi þá
stefnu sem þegar hafði verið mótuð af hálfu þjóðkirkjunnar. Það var þó vissu-
lega mikilvægasta málið sem kom til kasta kirkjumálanefndarinnar og klauf
hana, en það laut að tengslum ríkis og kirkju. Er þar átt við tillögu meirihlut-
ans um stofnun kirkjuþings fyrir þjóðkirkjuna sem komið hefði á sjálfstæðri
þjóðkirkju í stjórnarskrárbundnum tengslum við ríkisvaldið eða líku fyrir-
komulagi og komst á í lok tuttugustu aldar. I biskupstíð sinni fylgdi Þórhallur
þessari stefnu vissulega eftir við stjórnvöld en aðhylltist þó sjálfur róttækari
afstöðu sem hefði mátt koma betur fram í ævisögu hans.
I minningargrein um Þórarin Böðvarsson gagnrýndi Þórhallur fyrrgreinda
stefnu um sjálfstæði og ríkisvernd kirkjunni til handa á nokkuð napran hátt:
Fullt sjálfræði fyrir kirkjuna, og áhyggjulaust uppeldi veitt af ríkinu. Það er hin
margítrekaða tilraun kirkjuhöfðingja að hafa bæði í bak og í fyrir, sjálfræðið og
ábyrgðarleysið, sem jafnan mistekst.20
Á þessum tíma aðhylltist Þórhallur aðskilnað ríkis og kirkju sem mikið var
ræddur um þessar mundir.211 riti sínu lætur Oskar Guðmundsson að því liggja
að síðar hafi Þórhallur sannfærst um ókosti fríkirkjufyrirkomulags og skipt
um skoðun.22 Vart er mögulegt að skilja ummælin öðru vísi en svo að hann
hafi gerst fráhverfur aðskilnaði. Raunin var eiginlega hin gagnstæða þar sem
segja má að hann hafi gerst róttækari. Þórhallur var virkur í umræðunni um
aðskilnað mestan hluta biskupstíðar sinnar.23 Virðist hann hafa litið svo á að
aðskilnaður væri óhjákvæmilegur og að biskupi bæri að hafa skoðanir á honum
og taka þátt í að móta með hvaða hætti hann yrði gerður. Enn á síðasta æviári
sínu taldi hann aðskilnað hafa jákvæðar hliðar og hvergi virðist hann hafa
mælt gegn honum. Virðist því mega líta svo á að Þórhallur hafi allt til æviloka
litið svo á að fríkirkjufyrirkomulag væri það sem koma skyldi og að hann hafi
viljað leggja sitt af mörkum til að svo mætti verða með farsælu móti.
í einu veigamiklu atriði virðist Þórhallur hafa skipt um skoðun einhvern
tímann á árabilinu 1909-1911. Fyrir þennan tíma leit hann svo á eins og al-
mennt var gert að í kjölfar aðskilnaðar ætti að koma hér á fríkirkju er væri
sem líkust þjóðkirkjunni að öllu skipulagi. Frá 1911 leit hann aftur á móti svo
á að eftir aðskilnað ætti hver söfnuður að vera sjálfstæð eining er réði sér í
grundvallaratriðum sjálf. Hugmyndir hans rúmuðu því ekki kirkjuþing nema
þá með mun þrengra valdssviði en óskir kirkjumanna almennt gengu út á. Þó