Andvari - 01.01.2012, Page 170

168
HJALTI HUGASON
ANDVARI
ins, öfugt við það sem Þórhallur Bjarnarson virðist hafa gert, og tók jafnvel
þátt í störfum danska Heimatrúboðsins sem stóð fyrir íhaldssömum vakning-
arkristindómi á því óróleikatímabili sem aldamótaárin voru.45 Vissulega átti
Haraldur við efasemdir og trúarbaráttu að stríða. Það sýnir þó e.t.v. einkum
að hann tók trúna alvarlega og var auk þess á því sviði maður nýs tíma sem
mat persónulega trúarsannfæringu meira en vanabundna trúarsamsömun. Þá
kunna efasemdirnar að hafa tengst depurð eða þunglyndi sem Haraldur virðist
hafa átt við að etja.46 Þessar aðstæður eru mjög ólíkar þeirri mynd sem dregin
var upp af Þórhalli Bjarnarsyni á mörkum náms- og starfsára. Munurinn kann
að skýra að Haraldur leitaði „inn á við“ en Þórhallur „út á við“ í verkefna-
vali og starfi. Titillinn á riti Péturs Péturssonar — Trúmciður á tímamótum
— er því vel til fundinn. Haraldur Níelsson var þó líka brautryðjandi þó með
ólíkum hætti væri en þegar Þórhallur Bjarnarson á í hlut.
Eldhugi vid ysta haf
Líta má svo á að Bjarni Þorsteinsson feti bil beggja, Haralds og Þórhalls.
Bjarni gegndi sama starfi alla starfsævina líkt og Haraldur og þjónaði auk
þess sama prestakalli allan tímann en algengt var að prestar færðu sig til
nema þeir hefðu vígst til því betra brauðs. Svo var ekki með Bjarna. Hann
gerði aðeins eina tilraun til að breyta til en dró til baka umsókn um stöðu
dómkirkjuprests fyrir bænarstað Siglfirðinga. Hann kom hins vegar víðar við
en Haraldur og líkist því að sumu leyti Þórhalli. Bjarni hefur í seinni tíð öðlast
eins konar „endurkomu" og er hans þar einkum minnst fyrir þann skerf sem
hann lagði til menningarsögu þjóðarinnar með þjóðlagasöfnun og tónsmíð-
um. Þá munu Siglfirðingar minnast hans áfram sem eins helsta frumkvöðuls
í nútímavæðingu plássins.47
Náin tengsl voru milli þessara að því er virðist óskyldu þátta í störfum
Bjarna. Tónlistarsköpun hans á kirkjulegum og veraldlegum vettvangi miðaði
að sama marki, þ.e. að leggja grunn að nýrri þjóðernisrómantískri sönghefð
eftir þýsk-skandínavískum fyrirmyndum.48 Þá var hann einn úr hópi nokk-
urra presta sem lifðu þá breytingu að þróast úr sveita- í þéttbýlisprest án þess
að skipta um brauð vegna þess að þéttbýli myndaðist í prestakallinu og jafn-
vel í landareign prestsetursins. Skipulagsstörfin á Siglufirði vann Bjarni ein-
mitt sem forráðamaður prestsetursins á Hvanneyri. Sveitarstjórnarmálunum
að öðru leyti sinnti hann svo lengst af sem einn af örfáum menntamönnum
byggðarlagsins og gekk þar inn í hlutverk sem íslenskir prestar gegndu langt
fram á 20. öld. Starfssaga Bjarna Þorsteinssonar varpar því ljósi á samþætt-
ingu íslensks samfélags um hans daga en jafnframt á upphaf þeirrar sundur-
greiningar og sérhæfingar sem hófst í tíð hans. Kemur það vel fram í að eftir-