Bændablaðið - 17.11.2022, Blaðsíða 52

52 Bændablaðið | Fimmtudagur 17. nóvember 2022
LESENDARÝNI
Í bígerð er sam-
eining tveggja
gamal gró inna
stofn ana.
Skógar bændur
eiga mikið
undir annarri
þeirra og það
er áhyggjuefni
að þeir verði út
undan í nýrri
stofnun.
Skógrækt á bújörðum
Í byrjun árs 2017 varð til ríkisstofnunin
Skógræktin með sameiningu
fimm landshlutabundinna
skógræktarverkefna og Skógræktar
ríkisins ásamt fleiri verkefnum.
Umfang nýrrar stofnunar stækkaði
til muna og sinnir nú mörgum
verkefnum, svo sem rannsóknum
í skógrækt, fræðslu og ráðgjöf,
umfang allra þjóðskóga landsins
(sem felur í sér umhirðu,
vörslu skóga, gerð og umönnun
útivistarsvæða og tjaldsvæða svo
það helsta sé nefnt), umfangsmiklum
skógræktarverkefnum á þjóðlendum
og síðast en ekki síst umsjón með
skógrækt á bújörðum. Skógrækt
á landi bænda er víðfeðm og
umfangsmikil þar sem samningar
um skógrækt eru yfir 600 talsins.
Skiptar skoðanir eru um ágæti og
ávinning af sameiningunni 2017 á
meðal skógarbænda, enda kemur
það lítið á óvart þegar svo útbreitt
skógræktarstarf er við að etja þar
sem margir hagaðilar koma að.
Sameining af þeirri stærðargráðu
verður varla óumdeild. Tilgangur
hennar var einna helst að einfalda
skilvirkni, nýtingu fjármagns og
starfskrafta stofnana. Það eru oft gildi
miðstýringar og oftar en ekki leiða
sameiningar til miðstýringar í stað
þess að ákvarðanir eru unnar heima í
hverri sveit fyrir sig. Að þessu sögðu
ríkir viss hræðsla við fyrirhugaða
sameiningu. Vafalítið er hugurinn
góður og gildur en óttinn felst í að
sú þjónusta og það fjármagn sem
snýr að bændum og landeigendum
með skógræktarsamninga verði
hlunnfarin með minnkaðri þjónustu
sem leiðir til rýrnunar á nýrri auðlind
þjóðarinnar, skógum. Bændur í nútíð
og framtíð hafa marga og mikla
hagsmuni af skógrækt. Hér þarf
ný stofnun virkilega að halda vel á
spilunum. Sérhagsmunir og jafnvel
geðþótti getur haft áhrif á stjórnir
og nefndir. Ísland er fámenn þjóð
í stóru landi. Fámennið getur verið
kostur þegar kemur til dæmis að
hröðum ákvörðunum, en í langtíma
verkefnum sem skógrækt er, er ekki
öruggt að stór miðstýrð stofnun
mæti hagsmunum vel. Þrátt fyrir
þá ágalla sem fylgir fámenninu
þarf að gæta að hlutleysi og að
skynsemi verði í hávegum höfð
hjá nýrri stofnun, ellegar að úthýsa
verkefnum skógarbænda aftur til
þeirra sjálfra líkt og tíðkaðist þegar
landshlutaverkefnin fimm voru upp
á sitt besta.
Endurheimt
Endurheimt birkikjarrs og skóga
tengir skógrækt og landgræðslu
sterkt saman. Þegar fjallað er um
vistkerfi þar sem ríkjandi tegund
er birki má ætla að það sé gott
og hlýlegt vistkerfi þó einhlítt sé.
Erfitt er að deila um skoðanir en
ástæður þeirra eru gjarnan byggðar
á einhverju, svo sem rómantík
(fortíðarhyggju), ógöngusögum
smalamannsins (aðgengi),
náttúrufegurð (þjóðarstolt) og svo
mætti lengi telja. Hér er mikilvægt
að við göngum ekki fram úr hófi.
Hér þarf skynsemi, byggða á
rannsóknum og reynslu, að leiða
umræðu um endurheimt lands. Það
mun verða þung þraut fyrir nýja
stofnun að standa á bakvið áskoranir
er snúa að nýtingu þjóðlenda. Þær
aðgerðir sem unnar eru í nafni
ríkisins munu hafa áhrif á skoðanir
landsmanna og landeigenda
einkalands. Það er ekki víst að þær
ákvarðanir gangi í takt og því er
mikilvægt að hófsemi, vandvirkni
og hlutleysi ráði för.
Umhirða
Yfir árin hafa áherslur í skógrækt
verið að koma upp skógi. Fyrst og
fremst felur það í sér gróðursetningu
en einnig er hér átt við val og
kynbætur álitlegra trjátegunda til
nytja. Það að koma upp skógi,
með besta fáanlega efnivið
hverju sinni er gagnlegt til lengri
tíma litið. Þótt gróðursetning sé
afstaðin er skógræktinni alls ekki
lokið. Umhirðu má ekki vanrækja.
Skógana þarf að grisja svo þeir
vaxi sem skyldi. Að vanrækja
umhirðu rýrir ekki einungis timbur
skógarins og þar með verðmæti
þess, heldur hefur það sýnt sig að
válynd veður geta haft alvarlegar
afleiðingar og má í því samhengi
nefna storma, þurrka, snjóalög og
breytt árstíðamynstur. Til að halda
uppi því göfuga starfi sem áunnist
hefur síðustu ár og áratugi þarf ný
stofnun að vera leiðandi og veita
gott fordæmi í umhirðu. Byggja þarf
upp frekari þekkingu og reynslu
meðal heimamanna og þannig má
ná fram tilætluðum markmiðum
um skógarauðlind Íslands inn í
framtíðina.
Viðarvinnsla
Sú stofnun sem hefur dregið vagn
skógræktar síðustu áratugi hefur
statt og stöðugt unnið vaxandi
skógarauðlind til heilla. Það að
áherslur síðustu skógræktarlaga
(maí 2019) lúti í auknum
mæli að loftslagsaðgerðum og
kolefnisbindingu á það ekki að
koma niðuzr á áratuga starfi
nytjaskógræktar. Í elstu skógum
þjóðarinnar er að finna álitlegustu
tré Íslands til gagnviðar. Skógar
skógræktarfélaga vítt og breitt
um landið koma þar stuttu á eftir
og skógar bænda munu geyma
álitlegt timbur áður en langt um
líður. Miklar framfarir hafa átt
sér stað og er þar fyrir að þakka
framsýni frumkvöðlanna og er þá
ekki síst átt við það fólk sem hélt
um stjórnartaumana hverju sinni.
Mikilvægt er að haldið verði áfram
því góða starfi sem stefnt var að
þá, ekki síður en nú. Nú eru að
eiga sér stað kaflaskil í íslenskri
skógarsögu. Markaður viðarnytja er
orðinn til á Íslandi og er það af sem
áður var að einungis þjóðskógarnir
sjái um viðarvinnsluna. Nú hafa
skógræktarfélög og skógarbændur
komið sér inn á markaðinn og veita
þjónustu við viðarvinnslu. Nú er
kominn tími til að ríkið slaki á
taumunum í viðarvinnslu og leyfi
markaðnum að spreyta sig.
Sjálfbærni
Draumar frumkvöðlanna er í
sjónmáli. Fjölmargar tegundir
nytjatrjáa vaxa á íslenskri grundu.
Hnattræn hlýnun hefur í för með
sér áskoranir sem fáir sáu fyrir.
Hér er mikilvægt að ný stofnun
landgræðslu og skógræktar gefi
starfi frumkvöðlanna gaum og
ryðji braut íslenskrar landnýtingar
til framdráttar fyrir bændur og aðra
landeigendur og verði íslenskri þjóð
til sóma. Leiðin að búsældarlegu
Íslandi er leiðin að sjálfbærni.
Áhrifaríkasta leiðin að sjálfbærni er
skynsamleg nýting lands. Efla þarf
skógrækt til nytja og stefnan þarf að
vera ótrauð á sjálfbært Ísland.
Hlynur Gauti Sigurðsson,
sérfræðingur hjá
Bændasamtökum Íslands.
Sameining áþekkra landsstofnana
– Afdrif skógarbænda vegna frumvarps til laga um breytingu á lögum um landgræðslu og lögum um skógrækt (sameining stofnana)
Hlynur Gauti
Sigurðsson.
Vel hirtir nytjaskógar eru mikil prýði.
Smáframleiðendur slá í gegn á Landbúnaðarsýningunni
Á Landbúnaðar-
sýningunni í Laugar-
dalshöll þann 14.–16.
október sl., sem áætlað
er að um 80.000 manns
hafi sótt, kynntu hátt í
40 smáframleiðendur
vörur sínar yfir
helgina.
Þeir eiga það
sameiginlegt að vera
félagsmenn í Samtökum
smáframleiðenda matvæla (SSFM) og Beint
frá býli (BFB), en BFB varð aðildarfélag að
SSFM í vor.
SSFM / BFB voru með sameiginlegan
bás með fjórtán borðum þar sem hver og
einn framleiðandi fékk úthlutað eitt þeirra í
einn eða tvo daga svo sem flest hefðu tök á
að taka þátt. Við hlið hans var bás Matarkistu
Skagafjarðar ásamt Bíl smáframleiðenda
á Norðurlandi vestra, þar sem bændur úr
Skagafirði, sem allir eru félagsmenn og
leigja aðstöðu í Vörusmiðjunni BioPol,
kynntu vörur sínar. Félagsmenn voru
einnig á bási VOR – lífrænna framleiðenda,
Skógræktarfélagsins og svo voru tveir
félagsmenn með eigin bás.
Stöðugur straumur sýningargesta var að
básunum og var það samdóma álit þeirra
sem tóku þátt að afar vel hafi tekist til; salan
framar vonum, mikilvæg tengsl mynduð og
að sýningargestir hafi verið einstaklega
áhugasamir, jákvæðir og hvetjandi. Margir
seldu það mikið að gengið var á jólalagerinn
og þurftu að láta senda eftir meiri vörum að
norðan og víðar.
Smáframleiðsla matvæla er í miklum
blóma hér á landi og hafa samtökin því
vaxið hratt á undanförnum árum sem sýnir
sig meðal annars í því að félagsmenn eru
orðnir vel á þriðja hundrað. Vörurnar eru eins
fjölbreyttar og framleiðendurnir eru margir
og mikið um spennandi nýjungar, m.a. úr
vannýttum og nýstárlegum hráefnum.
Nú eru fjölmargir jólamarkaðir um land
allt fram undan, þ.m.t. Jólamatarmarkaður
Íslands í Hörpunni 17.–18. desember,
svo neytendur hafa mörg tækifæri til
að nálgast það hnossgæti sem íslenskir
matarfrumkvöðlar framleiða, beint frá þeim.
Áhugasamir geta einnig pantað vörurnar í
gegnum miðla framleiðendanna og nálgast
margar þeirra í almennum matvöruverslunum
og sérverslunum, þ.m.t. í Matarbúri
Krónunnar 15. nóvember–6. desember á
Granda, Lindum, Flatahrauni, Mosfellsbæ
og Selfossi og á Jólamatarmarkaði Hagkaups
24. nóvember–4. desember í Skeifunni,
Smáralind, Garðabæ, Seltjarnarnesi og
Akureyri. Eins er hægt að nálgast jóladagatal
með 24 vörum smáframleiðenda á Facebook.
Listann yfir félagsmenn má finna á vef SSFM
og BFB.
Oddný Anna Björnsdóttir,
framkvæmdastjóri SSFM/BFB.
Oddný Anna
Björnsdóttir.
Örn Karlsson, Sandhóli. Myndir / OAB
Ingibjörg Björnsdóttir og Hulda Guðmundsdóttir,
Búkonan, matarhandverk úr Fram-Skorradal.
Jóhanna Sjöfn Guðmundsdóttir og Hörður
Guðmundsson, Grímsstaðaket.
Snorri Rafn Rafnsson, Elvar Örn Birgisson,
Birgitta Ósk Snorradóttir og Ólöf Birna
Jónsdóttir, Vargurinn – villibráð.Wioletta Angelika Tarasek, Kandís.