Bændablaðið - 17.11.2022, Blaðsíða 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 17. nóvember 2022
einn ræktunarhópur innan hverrar
tegundar.
Birna Kristín Baldursdóttir,
lektor og umsjónarmaður
Erfðaauðlindaseturs Landbúnaðar-
háskóla Íslands, segir að mikilvægi
þess að varðveita erfðaefni villtra og
nytjastofna dýra og plantna verði
sífellt mikilvægara, enda liður í því
að tryggja fæðuframboð og velferð
mannkyns til lengri tíma. „Einsleit
ræktun, loftslagsbreytingar,
smitsjúkdómar, eyðing búsvæða,
mengun og stríðsátök ógna víða
fágætum stofnum dýra og plantna
sem gætu reynst mikilvægar í
framtíðinni.
Við breyttar aðstæður getur verið
þörf fyrir aðra eiginleika en nú er
og á það við bæði um plöntur og
dýr. Auk þess má nefna að kröfur
markaðarins eftir landbúnaðarvörum
eru sífellt að breytast. Síðast en
ekki síst er menningarsögulegt
gildi erfðaauðlinda mikilvægt,
þar sem ræktun plantna og
búfjár er órjúfanlegur hluti af
menningarsögunni. Það er því
vert að hafa í huga að varðveisla
erfðaauðlinda er lykilatriði í
varðveislu líffræðilegrar fjölbreytni
og tapaðar erfðaauðlindir verða ekki
endurheimtar.“
Skógarsvið NordGen
Skógar gegna mikilvægu hlutverki
hjá mörgum Norðurlandanna hvað
varðar timburframleiðslu, skjól og
til að binda kolefni.
Loftslagsbreytingar og hlýnun
næstu ára og áratuga mun hafa árif
á skógana. Vistkerfi þeirra mun
breytast og ræktun þeirra færast
norðar og ný skordýr, sveppir og
sjúkdómar munu herja á skógana.
Eitt af hlutverkum NordGen er
vernd erfðabreytileika norrænna
skógartrjáa og að kynbæta tré til að
standast þær ógnanir sem hlýnun
jarðar hefur í för með sér og bæta
aðferðir við endurnýjun skóga.
Aðalsteinn Sigurgeirsson,
fagmálastjóri Skógræktarinnar, segir
að einn helsti samstarfsvettvangur
norrænna vís indamanna,
embættismanna og starfsmanna
fyrirtækja á sviðum skógarmála sé
í gegnum NordGen.
„NordGen stendur fyrir
ráðstefnum, námskeiðum og
annarri miðlun upplýsinga meðal
Norðurlandanna til þess að
Norðurlöndin geti náð betri árangri
sameiginlega um verndun og
nýtingu erfðaauðlinda, meðal annars
þeirra trjátegunda sem notaðar eru
í skógrækt í einstökum löndum.
Á vettvangi skógræktardeildar
NordGen er fjallað um sameiginleg
hagsmunamál sem varða nýtingu og
verndun erfðaauðlinda í skógrækt.
Íslenskir sérfræðingar hafa tekið
þar virkan þátt um nokkurra áratuga
skeið, meðal annars með setu í
norræna ráðinu um endurnýjun
skóga og með setu í vinnuhópi um
erfðaauðlindir skóga og á þetta
samstarf sér yfir hálfrar aldar sögu.“
Klónasöfn varðveitt á Íslandi
Fræ af 45 íslenskum nytjajurtum,
sem varðveitt eru hjá Norræna
genbankanum í frægeymslu á
Svalbarða, eru meðal annars
hálíngresi, skriðlíngresi, snarrót,
túnvingli, vallfoxgrasi og
vallarsveifgrasi. Auk þess eru ýmsar
matjurtir einnig varðveittar þar eins
og kartöflur, melgresi og gulrófur.
Sumar nytjajurtir þarf að
varðveita í klónasöfnum og er slíkt
gert hér á landi í samstarfi NordGen,
grasagarða og byggðasafna, til
dæmis þegar kemur að varðveislu
ólíkra yrkja rabarbara sem sum hafa
verið ræktuð hér á landi í um 150 ár.
Grasagarðurinn í Reykjavík sér um
varðveislu á 15 þeirra, auk þess hafa
Skógasafn og Skrúður í Dýrafirði
tekið að sér varðveislu á rabarbara.
Garð- og landslagsplöntur
Í Landsáætlun erfðanefndar
landbúnaðarins segir að mikið
sé til af verðmætum garð- og
landslagsplöntum í görðum og
grænum svæðum um allt land.
Stór hluti garð- og landslagsplantna
á Íslandi eru erlendar tegundir
sem garðyrkjumenn hafa valið
einstaklinga af til áframhaldandi
ræktunar með hliðsjón af þrifum
þeirra við íslenskar aðstæður og
finnast hvergi annars staðar en á
Íslandi. Þessir gömlu klónar, bæði
af innlendum og erlendum uppruna,
hafa verið valdir til ræktunar á
rúmlega hundrað ára ræktunarsögu
Íslands vegna eftirsóknarverðra
ræktunareiginleika og aðlögunar
þeirra að íslenskum aðstæðum.
Þessir klónar hafa lítið verið
skilgreindir eða rannsakaðir hvað
þrif varðar og eru sumir án sértækra
yrkisnafna og er full ástæða til
að varðveita þá einstaklinga á
upprunastað sínum ásamt sögu
þeirra.
Íslensk búfjárrækt býr við þá sérstöðu að búfé hefur búið hér við einangrun frá landnámi og byggir því að mestu
á séríslenskum erfðaauðlindum. Mynd / Myndasafn Bbl.
Birna Kristín Baldursdóttir, lektor og umsjónarmaður Erfðaauðlindaseturs
Landbúnaðarháskóla Íslands. Mynd / Einkasafn
Sumar nytjajurtir þarf að varðveita í klónasöfnum og er slíkt gert hér á landi
í samstarfi NordGen, grasagarða og byggðasafna, til dæmis þegar kemur
að varðveislu ólíkra yrkja rabarbara. Mynd / VH
Sérvaldir íslenskir
ostar og meðlæti
Veldu milli átta mismunandi ostakarfa
og bættu við annarri matvöru, víni
eða g jafavöru.
Sérframleiddur MS súkkulaðigráðaostur
er í völdum g jafakörfum.
Frábær jólag jöf til viðskiptavina
og starfsfólks.
Kíktu á ms.is og skoðaðu úrvalið
- einfalt og fljótlegt.
Gómsætar jólagjafir