Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Qupperneq 4

Óhefðbundin heilbrigðisþjónusta: „að læðast inn bakdyramegin“
4 ..
must hide their interest in the therapies or practice them outside of the
official health care system. All the nurses in the study mentioned a lack of
policy and research on CAM and want to see more cooperation between
OHS and CAHS. The state of affairs in these matters is that neither plu-
ral nor integrated medicine reigns. Iceland is therefore in an intermediary
state. Co-operation is ongoing in some ways, but not in others.
KEYWORDS: Alternative medicine – Complementary therapies – Nurs-
ing – Healthcare system – Anthropology – Holistic health
Inngangur
Í opinberri umræðu hérlendis eru „óhefðbundnar lækningar“, eins og þær eru nefndar í daglegu tali,
umdeildar, enda eru þar margar og ólíkar heilsumeðferðir gjarnan settar undir sama hatt. Í fjölmiðla
rata oft annars vegar fréttir af því hvernig fólk hefur á undraverðan hátt fengið bót meina sinna með
hjálp óhefðbundinna meðferða eftir að hafa gefist upp á heilbrigðiskerfinu (t.d. Fréttatíminn, 2012;
Sólrún Lilja Ragnarsdóttir, 2013) og hins vegar frásagnir af því hvernig aðilar sem kenndir eru við
óhefðbundnar meðferðir bjóði fólki gagnslausar meðferðir gegn gjaldi (t.d. Bjarki Ármannsson,
2015; Kvennablaðið, 2015). Af og til koma upp mál sem heilbrigðisyfirvöld taka afstöðu til. Sem
dæmi gaf Sigurður Guðmundsson landlæknir út yfirlýsingu árið 2005 um DNA heilun sem hafði
fengið athygli í fjölmiðlum. Landlæknir lýsti því yfir að meðferðin væri gagnslaus og gengi gegn
líffræðilegri og erfðafræðilegri þekkingu. Hann bætti við að ýmsar óhefðbundnar meðferðir gætu
gert gagn, sérstaklega þær sem snerust um samhyggð, snertingu og návist (Vísir, 2005). Óhefð-
bundnar meðferðir njóta engu að síður talsverðra vinsælda og rannsóknir sýna að ásókn Íslendinga í
óhefðbundna heilbrigðisþjónustu hefur aukist með árunum (Björg Helgadóttir, Rúnar Vilhjálmsson
og Þóra Jenný Gunnarsdóttir, 2010; Erlendur Haraldsson, 1978, 2007; Rúnar Vilhjálmsson, 1999;
2007; Þskj. 731-477/2005). Skýrsla heilbrigðisráðherra um græðara og starfsemi þeirra á Íslandi;
Þóra Jenný Gunnarsdóttir, Brynja Örlygsdóttir og Rúnar Vilhjálmsson, 2019) og spurningalista-
könnun frá 2015 sýndi að 40,2% svarenda höfðu notað óhefðbundna heilbrigðisþjónustu síðustu 12
mánuði (Þóra Jenný Gunnarsdóttir o.fl., 2019). Ofangreindar rannsóknir sýna að ásókn Íslendinga
í óhefðbundna heilbrigðisþjónustu hefur reglulega verið könnuð með megindlegum rannsóknarað-
ferðum en lítið hefur verið um rannsóknir á viðhorfum starfsstéttanna sem koma að málaflokknum.
Hjúkrunarfræðingar hafa sýnt óhefðbundinni heilbrigðisþjónustu talsverða athygli (Björg Hel-
gadóttir o.fl., 2010) og í þessari grein verður greint frá rannsókn á upplifun hjúkrunarfræðinga af
að vinna með óhefðbundna hugmyndafræði innan ríkjandi hugmyndafræði heilbrigðiskerfisins og
möguleika þeirra á að nota þær meðferðir sem þeim finnst virka. Tilgangur þessarar greinar er að
beina kastljósinu að hjúkrunarfræðingum og varpa þannig nýju ljósi á umræðuna um óhefðbundnar
og viðbótarmeðferðir en hjúkrunarfræðingar á mörkum ríkjandi og óhefðbundinnar heilbrigðisþjón-
ustu hafa einstaka innsýn í þetta málefni. Viðtöl voru tekin við 16 hjúkrunarfræðinga sem höfðu
menntun í óhefðbundnum og viðbótarmeðferðum. Einnig voru framkvæmdar 25 þátttökuathuganir
og ýmis opinber gögn greind.
Til að útskýra stöðu hjúkrunarfræðinga verður rýnt í kenningar um ríkjandi hugmyndafræði
(Bennett, 1986; Gramsci, 1986; Williams, 1977) og hún tengd opinberri heilbrigðisþjónustu á Ís-
landi. Hjúkrunarfræðingarnir sem notast við óhefðbundnar og viðbótarmeðferðir veita bæði opin-
bera og óhefðbundna heilbrigðisþjónustu. Rýnt verður í hvernig þessi tvö heilsukerfi móta hvort
annað, en víða um heim eru kerfin blandaðri en hérlendis (Anderson, 2000). Greint verður frá sýn
hjúkrunarfræðinganna á meðferðirnar, hvernig þeir nota meðferðirnar sem þeir hafa sérhæft sig í
og hver upplifun þeirra af því að vinna með meðferðirnar er. Eins er dregið fram hvernig starfsum-
hverfið (opinbera heilbrigðisþjónustan) tekur á móti þeim og hvernig hjúkrunarfræðingunum gengur
að finna óhefðbundnum og viðbótarmeðferðum stað í starfi sínu.