Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 65

Guðný Björk Eydal, Ingólfur V. Gíslason og Tómas Bjarnason
65 ..
barna. Spurningakönnunin var framkvæmd hérlendis af Gallup eftir að samkomubanni lauk í kjölfar
fyrstu bylgju COVID-19 í maí 2020.
Í þessari grein er eingöngu unnið með svör starfandi foreldra í sambúð til að skoða áhrif CO-
VID-19 faraldursins á vinnu og hvernig verkskiptingu var hagað heima fyrir. Í fyrsta lagi er spurt
hvort hann hafi dregið úr eða aukið kynbundna verkaskiptingu umönnunar barna, í öðru lagi er spurt
sömu spurningar varðandi verkaskiptingu heimilisstarfa og í þriðja lagi er spurt hvaða áhrif farsóttin
hafði á samþættingu launavinnu og umönnunarábyrgðar mæðra og feðra. Í öllum tilvikum er stað-
setning vinnunnar lykilbreyta – þ.e. hvort foreldrar unnu fjarvinnu heima vegna farsóttarinnar eða
unnu áfram á vinnustaðnum.
Áhrif COVID-19 á verkaskiptingu foreldra
Meginbreytingarnar á stöðu kynja í heiminum á 20. og 21. öld hafa falist í því sem Esping-Andersen
(2009) hefur kallað „karlvæðingu lífshlaups kvenna“ eða „masculinization of women‘s life cycles“,
þ.e.a.s. líf kvenna hefur orðið líkara því sem einkennt hefur líf karla. Vinnumarkaðsþátttaka kvenna
hefur aukist verulega, bylting orðið í menntun þeirra og konum hefur fjölgað verulega í opinberum
áhrifastöðum og stjórnum fyrirtækja. Breytingar á hlutverkum karla hafa ekki verið jafn miklar og
ekki með sama hætti hægt að tala um „kvenvæðingu“ á lífshlaupi karla.
Víða hefur nokkuð dregið úr kynjamun á launuðum og ólaunuðum störfum síðustu áratugi, t.d.
á Norðurlöndum (Treas og Tai, 2016). Þó er enn mikill munur milli einstakra landa. Í könnun Eu-
rofound (2020, 23) á áhrifum COVID-19 kom t.d. í ljós að konur verja 2–3 tímum í heimilisverk
umfram karla á viku í Danmörku, Finnlandi og Svíþjóð en allt að 13–14 tímum umfram karla í
Grikklandi og Rúmeníu.
Munur á framlagi kynja í launaðri vinnu, ólaunuðum heimilisstörfum og umönnunarstörfum er
eitt af stærstu óleystu vandamálum kynjasamskipta (Abendroth o.fl., 2014). Munurinn hefur nei-
kvæð áhrif á marga þætti í lífi karla og kvenna, svo sem jafnvægi milli launavinnu og fjölskyldulífs
(Beham o.fl., 2019), gæði samskipta í parasamböndum (Charbonneau o.fl., 2019; Klumb o.fl., 2006)
og mun á frítíma kynjanna (Yerkes, Roeters o.fl., 2020).
Erlendar rannsóknir á áhrifum COVID-19 á stöðu kynjanna hafa sýnt nokkuð mótsagnakenndar
niðurstöður en að öllum líkindum skýrist þ‘að að hluta til með ólíkri samfélagslegri stöðu kynjanna
í þessum löndum áður en farsóttin skall á. Þá er stefna landa í vinnumarkaðsmálum misjöfn og einn-
ig misjafnt hversu mikinn stuðning foreldrar fá vegna umönnunar. Þá er enn fremur misjafnt hvaða
ráðum var beitt til að mæta faraldrinum. Í sumum löndum voru víðtækari lokanir en hér gerðist.
Þetta eru allt þættir sem skipta máli varðandi það hvort og þá hvaða kynbundin áhrif faraldurinn
hefur á launavinnu og verkaskiptingu á heimilinu (Adams-Prassl o.fl., 2020; Blum og Dobrotić,
2020; Koslowski o.fl., 2020; Yerkes, André o.fl., 2020).
Nokkrar rannsóknir benda til þess að aðgerðir vegna COVID-19, svo sem aukin heimavinna
og lokanir skóla og leikskóla, hafi haft neikvæðari áhrif á samþættingu fjölskyldu- og einkalífs hjá
mæðrum en feðrum vegna þess að ábyrgð á barnaumönnun hafi lagst af meiri þunga á þær (Zamarro
og Prados, 2021). Á hinn bóginn hafa einnig komið fram niðurstöður sem benda til þess að feður
hafi axlað stærri hluta heimilisverka og barnaumönnunar en fyrir faraldurinn (Andrew o.fl., 2020;
Carlson o.fl., 2020a; Yerkes, André o.fl., 2020).
Fjarvinna
Almennt er talið að ýmiss konar sveigjanleg vinnuform og möguleikar á fjarvinnu geti aukið jafn-
vægi vinnu og einkalífs. Á hinn bóginn er langur, ósveigjanlegur og/eða óvæntur vinnutími líklegur
til að valda ójafnvægi þar á milli. Aukin atvinnuþátttaka mæðra og breytingar á vinnuskipulagi og
kröfum vinnustaða, ásamt auknum kröfum samfélagsins til umönnunar, uppeldis og samveru með
börnum, hafa ýtt undir kröfur um sveigjanleg vinnuform, þ.e. að foreldrar geti haft eitthvað um það