Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 119

Sunna Símonardóttir og Hlédís Maren Guðmundsdóttir
119 ..
margvíslegu menningarlegu skilaboðum sem beinast að mæðrum, þrátt fyrir að þær sjálfar séu ekki
mæður. Þetta eru skilaboð sem snúast meðal annars um plastmagn í brjóstamjólk, mikilvægi örvunar
og meðvitaðs leiks og mikilvægi holls mataræðis og virðingarríkra samskipta. Foreldrahlutverkið
er þannig skilgreint sem eitthvað sem krefst töluverðs undirbúnings og rannsóknarvinnu til þess að
fyrirbyggja mistök eða jafnvel vanrækslu. Viðhorfið inniber væntingar um ómögulega háar kröfur.
Viðmælendur lýsa því frammistöðukvíða vegna þess hve auðvelt er að mistakast í hlutverkinu
og hve margt getur farið úrskeiðis. Hugmyndir viðmælenda um hvað felst í góðu og viðeigandi
uppeldi bera öll merki um að hugmyndafræði ákafrar mæðrunar (e. Intensive Mothering) hafi
skotið traustum rótum í íslensku samfélagi. Þetta er í samræmi við erlendar rannsóknir sem sýna
fram á sams konar hliðrun í átt að ríkjandi orðræðu um ákafa mæðrun. Samkvæmt forskrift ákafrar
mæðrunar er árangursríkt uppeldi að öllu leyti barnsmiðað. Móðirin tekur alla ábyrgð á þeim ólíku
þáttum sem lúta að þroska og velferð barnsins, en á að styðjast við ráð og leiðbeiningar sérfræðinga
og vísindalegrar orðræðu um uppeldi og umönnun til þess að „kenna“ henni réttu handtökin (Hays,
1996). Þannig á sjálfsmynd móðurinnar fyrst og fremst að grundvallast á móðurhlutverkinu, sem
er menningarlega skilgreint sem erfiðara, tímafrekara og flóknara en áður þekktist (Badinter, 2012;
Crossley, 2009; Maher og Saugeres, 2007). Í ljósi þess hve erfitt það er að uppfylla sívaxandi kröfur
um ákafa mæðrun er því skiljanlegt að margar konur velji að fresta barneignum þangað til þær álíta
að þær séu betur í stakk búnar til þess að geta uppfyllt kröfurnar og um leið tilbúnar til að fórna eigin
hagsmunum (Beck og Beck- Gernsheim, 2002). Það að vera „tilbúin“ til að eignast börn er því ekki
aðeins tengt hugmyndum um sjálfsuppfyllingu, en einnig mati á hvenær þær geti búist við að búa
yfir hæfni til að vera „góðar“ mæður.
Það er áhugavert að sjá að þó að viðmælendur okkar sjái brotalamir í ásýnd jafnréttisamfélagsins
þegar kemur að ábyrgð og skyldum mæðra og feðra þá setja þær ekki sömu spurningarmerki við
þá hugmyndafræði einstaklingshyggju og ákafrar mæðrunar sem einkennir foreldrahlutverkið.
Það virðist ekki vera mikið svigrúm til að þess að sníða foreldrahlutverk að eigin þörfum, lífsstíl
eða löngunum, eða með öðrum orðum að gera það að sínu. Eins og Faircloth (2021) hefur bent
á er ákveðin mótsögn á milli tveggja hugsjóna sem mætir ungu fólki í dag. Þar eru annars vegar
hugmyndir um æskileg parasambönd, þar sem jafnrétti, nánd og sjálfstæði eru eiginleikar sem eru
metnir mikils, og hins vegar sambönd foreldra við börn sín þar sem áherslan er gríðarlega ójöfn
og kynjuð. Móðir sem fórnar sér er alltaf til staðar og sækir sjálfsmynd sína í stöðu sína sem
móðir. Viðmælendur okkar eru að kljást við þessa mótsögn á eigin skinni. Birtingarmyndir kvíða
í viðtölunum eru ekki aðeins einstaklingsbundnar heldur má segja að kvíði um óvissa framtíð sé
ákveðið leiðarstef. Margir viðmælendur lýsa þannig viðhorfi sínu til umheimsins sem óöruggs staðar
sem er á barmi hamfarahlýnunar og óafturkræfra lofstlagsbreytinga og því má kannski segja að
kynslóðin sem hér er til umfjöllunar sé á einhvern hátt öðruvísi, og að takast á við nýjan veruleika.
Þetta er í samræmi við niðurstöður Helm o.fl. (2021) sem benda til þess að margt ungt fólk í dag
hafi verulegar áhyggjur af framtíðinni og sé að takast á við mikinn kvíða vegna loftslagsbreytinga.
Niðurstöður okkar benda því til þess að ungar konur upplifi margvíslegar hindranir, eða ljón í
veginum þegar kemur að foreldrahlutverkinu. Þær tilheyra kynslóð ungra kvenna sem býr yfir miklu
frelsi þegar kemur að barneignum, hvort þær vilji börn, með hverjum, hvenær og hve mörg. Ungar
konur hafa verið skilgreindar sem fyrirmyndarviðföng nýfrjálshyggjunnar (McRobbie, 2007) þar
sem nýfengið valfrelsi þeirra og möguleikar séu endalausir. En frelsi dagsins í dag fylgir líka sú
vissa að frelsið sé einungis tímabundið og að láni, því að kynjaðar byrðar foreldrahlutverksins og
samfélaglegar kröfur um ákafa mæðrun muni sníða þeim þröngan stakk þegar þær ganga inn í það.
Í samfélagslegri orðræðu sem ber keim af póstfemínisma og hampar persónulegri ábyrgð og vali
getur reynst auðvelt að hunsa hið víðara menningarlega samhengi og þá félagslegu krafta sem leið-
beina og stýra. Í slíku tómarúmi þykir ungum konum erfitt að sjá fyrir sér hvernig þær geti uppfyllt
vaxandi kröfur um „góða“ og ábyrga mæðrun í samfélagi sem einkennist af lífsgæðakapphlaupi,
einstaklingshyggju og yfirvofandi loftslagssvá.