Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 36

Vægi fjárhagsþrenginga í áhættu á þunglyndiseinkennum hjá launafólki á Íslandi á tímum kórónuveirunnar
36 ..
meiri fjárhagslegar skuldbindingar en núverandi tekjur þess standa undir. Enn aðrir kunna einfald-
lega ekki að fara með peninga. Aftur á móti fanga þær tvær mælingar sem við vinnum með ágætlega
fjárhagsþrengingar og því notum við það hugtak hér í stað hugtaksins fátækt. Það hversu erfitt eða
auðvelt það er að láta enda ná saman fangar þröngan fjárhag á þeim tímapunkti sem mælingin er
fengin. Eins og hefur komið fram spá tekjur til lengri tíma betur fyrir skorti á efnislegum gæðum en
tekjur á tilteknum tímapunkti. Fyrir vikið fanga slíkar skortsmælingar fjárhagsþrengingar yfir lengri
tíma sem kunna að hafa umtalsverð áhrif á lífsgæði fólks jafnvel þó því gangi prýðilega að láta enda
ná saman þá stundina.
Fjárhagsþrengingar og geðheilsa
Margar erlendar rannsóknir hafa skoðað tengslin á milli fjárhagsþrenginga einstaklinga og geðheilsu
þeirra óháð ytra efnahagsástandi. Niðurstöðurnar sýna að samband er á milli þess að eiga í fjárhags-
þrengingum og margs konar geðraskana (Butterworth o.fl., 2012; Butterworth o.fl., 2009; Dijkstra-
Kersten o.fl., 2015; Kiely o.fl., 2015). Þannig hefur verið sýnt fram á tengsl við hvoru tveggja
klínískt greint þunglyndi og kvíða (Dijkstra-Kersten o.fl., 2015) og við sjálfsmetið þunglyndi (But-
terworth o.fl., 2012; Butterworth o.fl., 2009), kvíða og skapsveiflur (Kiely o.fl., 2015). Þá hefur verið
staðfest að sambandið við fjárhagsþrengingar er sterkara en við aðra félags- og efnahagslega mæli-
kvarða, þar á meðal tekjur (Butterworth o.fl., 2012; Dijkstra-Kersten o.fl., 2015; Kiely o.fl., 2015).
Niðurstöður rannsókna eru hins vegar misvísandi hvað varðar langtímaáhrif fjárhagsþrenginga á
geðheilsu og hvernig orsakasamhenginu á milli þáttanna tveggja er háttað (Butterworth o.fl., 2009;
Dijkstra-Kersten o.fl., 2015; Kiely o.fl., 2015). Ólíkar mælingar gætu að einhverju leyti skýrt það
misræmi. Rannsóknir frá Ástralíu, þar sem skortur á efnislegum gæðum hefur verið notaður sem
mælikvarði á fjárhagsþrengingar, sýna þannig ekki eingöngu sterkt skammtímasamband á milli
sjálfsmetins þunglyndis, kvíða og skapsveiflna annars vegar og efnislegs skorts hins vegar heldur
benda þær einnig til þess að efnislegur skortur valdi geðröskunum en ekki öfugt (Butterworth o.fl.,
2012; Butterworth o.fl., 2009; Kiely o.fl., 2015). Rannsókn Kiely o.fl., (2015) sýnir að auki að
þeir sem voru berskjaldaðir fyrir fjárhagsþrengingum í formi efnislegs skorts voru í meiri áhættu á
sjálfsmetnum geðröskunum óháð því hvort þeir ættu í fjárhagsþrengingum þá stundina eða ekki þó
áhættan væri meiri á tímabili fjárhagsþrenginga. Hollensk rannsókn staðfesti hins vegar einungis
skammtímasamband á milli þess að ná ekki endum saman og greinds þunglyndis og/eða kvíða en
gat ekki sýnt fram á að erfiðleikar við að ná endum saman valdi greindu þunglyndi (Dijkstra-Kersten
o.fl., 2015). Það er hins vegar skortur á rannsóknum þar sem áhætta af ólíkum tegundum fjárhags-
legra þrenginga er metin samtímis.
Atvinnuleysi veldur yfirleitt tekjufalli, sem aftur getur valdið fjárhagsþrengingum. Sýnt hefur
verið fram á að fullt atvinnuleysi er sjálfstæður áhættuþáttur þunglyndis og fleiri einkenna andlegrar
vanlíðanar (Ásta Snorradóttir o.fl., 2015; Crowe og Butterworth, 2016; Zuelke o.fl., 2018). Rann-
sóknir benda til að þar eigi tekjuskerðing og fjárhagsþrengingar af hennar sökum stærri hlut að máli
en sjálfur atvinnumissirinn (Crowe og Butterworth, 2016; Zuelke o.fl., 2018). Þannig eru vísbend-
ingar um að samband sé á milli hlutaatvinnuleysis og þunglyndis, kvíða og skaptruflana, að minnsta
kosti meðal yngra fólks á vinnualdri. Félagslegur stuðningur og sjálfsagi milda þau tengsl en fjár-
hagslegir erfiðleikar magna þau hins vegar upp (Crowe og Butterworth, 2016; Crowe o.fl., 2016).
Í nýlegri þýskri rannsókn mældist atvinnuleysi einungis sjálfstæður áhættuþáttur þunglyndis hjá at-
vinnulausum á lágmarksbótum en ekki hjá þeim sem voru á tekjutengdum bótum (Zuelke o.fl., 2018).
Geðheilsa á tímum efnahags- og náttúruváa
Rannsóknir sýna að efnahagskreppur hafa slæm áhrif á bæði líkamlega og geðræna heilsu fólks
á vinnumarkaði (Ásta Snorradóttir o.fl., 2015; Ettman o.fl., 2020a; Hjördís Sigursteinsdóttir o.fl.,