Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 113

Sunna Símonardóttir og Hlédís Maren Guðmundsdóttir
113 ..
stóð Covid-19 faraldurinn sem hæst og hafði hann áhrif á getu og vilja fólks til að koma saman.
Rannsakendur þurfti því að sýna þátttakendum mikið svigrúm og skilning þegar þeir þurftu að hætta
við þátttöku á síðustu stundu eða plön þeirra breyttust fyrirvaralaust. Áhrifa þessa gætir í rýnihópum
en þar voru þátttakendur á bilinu tveir til fjórir, sem eru færri þátttakendur en talið er heppilegast
að hafa í rýnihópum (Onwuegbuzie o.fl., 2009) og færri en rannsakendur lögðu upp með að hafa.
Einnig má geta þess að viðmælendur í þeim einstaklingsviðtölum sem tekin voru áttu upphaflega
að taka þátt í rýnihóp en áttu ekki heimangengt en vildu engu að síður eindregið taka þátt og því
var þeim boðið í einstaklingsviðtöl. Umsjón með rýnihópum var í höndum annars höfundar, sem
tók einnig einstaklingsviðtölin. Viðtalsrammi fyrir rýnihópa og viðtöl var unninn af fyrsta höfundi
og í honum komu fram þau áhersluatriði sem fyrir fram þótti mikilvægt að spyrja út í en þau voru
viðhorf til barneigna, foreldrahlutverk og verkaskipting, jafnrétti og samfélag. Viðtalsrammi var
nokkuð opinn en rannsakendum þótti mikilvægt að skapa svigrúm til þess að umræður gætu þróast í
ýmsar áttir og að þátttakendur hefðu tækifæri til þess að ræða eigin reynslu og skoðanir án hindrana.
Þetta gekk eftir og voru þátttakendur allir virkir í samtali og umræðum í rýnihópunum. Viðtölin voru
síðan afrituð frá orði til orðs og greind með aðferðum þemagreiningar (Braun og Clarke, 2006).
Greining rýnihópaviðtala og einstaklingsviðtala fór fram með sama hætti og hófst á opinni kóðun
(e. open coding), sem miðar að því að fanga endurtekin, mikilvæg þrástef í gögnunum sem mynda
þemu. Báðir rannsakendur byrjuðu á því að hlusta á viðtölin til þess að ná yfirgripsmikilli þekkingu
á þeim og þemagreindu þau síðan án þess að bera saman bækur sínar. Í kjölfarið unnu rannsakendur
saman að lokagreiningu þar sem þær fínstilltu og sameinuðu þau þemu sem mynda hryggjarstykkið
í greiningunni.
Niðurstöður
Heiti greinarinnar er bein tilvitnun úr frásögn Karítasar, sem er 25 ára og í sambúð. Hún lýsir þar
ákveðinni togstreitu sem hún upplifir á milli þess að vera „með baby-fever í svona 6 mánuði ... sem
virðist bara stigmagnast“ og hræðslunnar við að eignast barn í veröld þar sem „maður [er] alltaf að
stara í ginið á ljóninu.“ Við fylgjum eftir þessari sterku mynd sem Karítas dregur upp og skiptum
niðurstöðuköflum greinarinnar í þrjá undirkafla sem gera grein fyrir þeim þemum sem greind voru.
Fyrsta þemað er Ljónin í farteskinu – fyrirmyndir og væntingar um kynjaðar byrðar, og þar er fjallað
um fyrirmyndir þegar kemur að foreldrahlutverkum og verkaskiptingu innan heimilis. Annað þemað
nefnum við Ljónin í veginum – „rétti tíminn“, en þar er fjallað um hugmyndir um réttan tíma til
barneigna og þá þætti sem viðmælendum þykir mikilægt að séu til staðar áður en þær verða mæður.
Þriðji undirkaflinn ber heitið Ljónagryfjan – kröfurnar og heimur á heljarþröm og vísar það í þær
kröfur sem viðmælendur telja að gerðar séu til foreldra og sérstaklega mæðra, hvernig viðmælendur
máta sig við foreldrahlutverkið eins og það birtist þeim í íslenskum samtíma og almenna sýn við-
mælenda á umheiminn sem þær sem óöruggum stað sem er á barmi hamfarahlýnunar og óaftur-
kræfra loftslagsbreytinga.
Ljónin í farteskinu – fyrirmyndir og væntingar um kynjaðar byrðar
Í farteski þátttakenda eru margvísleg félagsleg norm og viðmið, auk lærdóms úr eigin æsku og
félagssamhengis. Barneignanorm, svo sem æskilegur aldur við barneignir, fjöldi barna og hvaða
skilyrði skulu uppfyllt fyrir barneignir, eru félagslega mótuð og grundvallast á fyrirmyndum úr
fjölskyldu, vinahópum og fjölmiðlum. Þátttakendur miða sig við eigin foreldra og sækja þar að auki
félagslegan samanburð til jafnaldra sinna. Fjölskylduformið sem þær ólust upp við er þar einkar
mótandi þáttur, en þátttakendur lýstu þar langflestir afar hefðbundinni kynjaðri verkaskiptingu þar
sem móðirin sá annað hvort um allt sem viðkom heimilishaldi, eins og á æskuheimili Thelmu þar
sem „mamma eldaði og gerði öll húsverkin“ eða þar sem verkum var skipt eftir hefðbundnum línum
þar sem „mamma alltaf að elda og vaska upp, en aftur á móti vann pabbi lengri vinnudag og hann