Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 110

„Manni líður eins og maður sé alltaf að stara í ginið á ljóninu“ Viðhorf ungra kvenna til barneigna
110 ..
að fólksfjölgun og kolefnissporið sem fylgir henni ógni vistkerfinu og þar að auki þyki óvíst að
tryggja megi komandi kynslóðum viðunandi lífsskilyrði (Arias, 2022; Hintz og Haywood, 2021).
Nýlegar rannsóknir hafa bent til þess að ungt fólk sé sífellt svartsýnna á framtíðarhorfur næstu kyn-
slóðar, sérstaklega vegna loftslagsbreytinga, og gæti því valið að eignast ekki börn þó að hugur þess
hefði annars staðið til barneigna (Blackstone, 2019; Helm o.fl., 2021). Barnleysi, valið eða nauð-
beygt, hefur ávallt verið til staðar en þó hefur tíðni þess aukist verulega á Vesturlöndum undanfarna
áratugi (Rowland, 2007). Rannsókn Miettinen o.fl. (2015) leiddi í ljós aukningu á barnleysi bæði
kvenna og karla í aldurshópunum 30–34 ára og 40–44 ára um nánast alla Evrópu. Hugmyndir um
hlutverk kvenna og eðli kvenlegrar sjálfsmyndar hafa í gegnum tíðina verið mjög bundnar móður-
hlutverkinu (Arendell, 2000). Hins vegar hefur á undanförnum árum orðið vart við vaxandi tilhneig-
ingu meðal kvenna til að velja barnleysi og hafa rannsóknir þannig sýnt fram á að margar konur
sem kjósa að verða ekki mæður verða fyrir fordómum og verða að réttlæta og verja ákvörðun sína í
samskiptum við aðra (Moore, 2014; Park, 2002; Rick og Meisenbach, 2017).
Póstfemínismi og nýjar kvenleikahugmyndir
Hugtakið póstfemínismi hefur verið notað til að skýra einstaklingshyggjuviðhorf til jafnréttis og til
aðgreiningar frá fyrri bylgjum femínisma. Hugmyndafræði póstfemínisma byggir á því viðhorfi að
aukið frelsi og tækifæri hafi losað konur í vestrænum ríkjum úr höftum hefðbundinna kynjahug-
mynda og leitt til þess að misrétti og kúgun í krafti kynferðis heyri sögunni til (Gill, 2016). Þvert
á móti búi konur í dag yfir sterkri sjálfsmynd, séu gerendur í eigin lífi og geti valið sér lífsbraut að
vild án nokkurra hindrana. Gill og Scharff (2013) benda á að póstfemínismi sé í raun ekki sérstök
bylgja af femínisma heldur miklu fremur eins konar stemmning eða skoðun sem afneitar mikilvægi
femíniskrar baráttu þar sem jafnrétti sé nú að mestu í höfn. Hið póstfemíníska ástand er því í nánum
tengslum við markaðsdrifna nýfrjálshyggju og einstaklingshyggju, þar sem möguleiki kvenna til
valdeflingar raungerist fyrst og fremst í gegnum neyslu og ögun sjálfsins. McRobbie (2004) ræðir
einstaklingsvæðingu konunnar (e. female individualisation) út frá kenningum Giddens og Beck sem
ganga út á möguleika einstaklingsins til þess að „skapa sitt eigið líf“. Hver og einn einstaklingur
hafi þannig frelsi, sem þekktist ekki áður, til að móta sjálfan sig og hvert hann ætlar í lífinu, en þetta
fjarlægi þá sem eru að ná fullorðinsaldri í dag frá hinum hefðbundnu kynhlutverkum kynslóðarinnar
á undan því valfrelsið hefur aukist svo mikið. Formgerðin sé því ekki lengur áhrifamesti þátturinn,
heldur félagslegur atbeini einstaklingsins. Í kenningum Giddens og Beck er þó litið fram hjá þeim
kynjuðu byrðum sem lagðar eru á einstaklinga með því að gera allt í þeirra lífi að vali, þeirra vali.
Í vestrænum samfélögum samtímans eru gerðar miklar væntingar til ungra kvenna en þær eru
einnig undir miklu eftirliti (Gill og Scharff, 2013). Þær eru skilgreindar sem fyrirmyndarviðföng
nýfrjálshyggjunnar þar sem þær hafa hagnast mest á þeim margvíslegu félagslegu og efnahagslegu
breytingum sem einkenna vestræn samfélög. Ungum konum hafa verið veitt réttindi og fríðindi sem
áður voru fyrst og fremst í boði fyrir karla, svo sem þátttöku í menntun, atvinnu og neytendamenningu
og rétt til að stýra eigin frjósemi (McRobbie, 2007). Aðdráttarafl póstfemínisma fyrir ungar konur
er skiljanlegt þar sem að hann veitir þeim möguleika á að upplifa gerendahæfni. Þetta birtist vel í
kanadískri viðtalsrannsókn Pomerantz o.fl. (2013) þar sem rætt var við 51 stelpu á aldrinum 12–17
ára og þá mótsagnakenndu stöðu sem kemur upp hjá stelpunum þegar kemur að hugmyndum um
kynjafordóma. Annars vegar lýsa þær póstfemínískum raunveruleika þar sem bæði kynin eru jöfn
en hins vegar upplifa þær kynjamisrétti, þó að þær noti ef til vill ekki það orð yfir reynslu sína.
Póstfemínisminn birtist þessum stelpum sem orðræða um ábyrgð, val, vald og sjálfstæði og gerir
þannig stelpum kleift að finnast þær sterkar, hæfar og sjálfstæðar og komast hjá þolendastöðu. Þó að
þessir straumar, póstfemínismi og nýjar kvenileikahugmyndir, séu að sumu leyti alþjóðlegir í eðli
sínu með tengingu sinni við dægurmenningu eru þeir samtímis staðsettir í staðbundnu samhengi og
menningu. Í íslensku samhengi má benda á rannsóknir Gyðu Margrétar Pétursdóttur (2012), sem