Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 17

Íslenska þjóðfélagið 1. tbl. 13. árgangur 2022, 17–32
© höfundar 2022. Tengiliður: Berglind Rós Magnúsdóttir, brm@hi.is
Vefbirting 24. mars 2022. Birtist á vefnum https://www.thjodfelagid.is
Útgefandi: Félagsfræðingafélag Íslands, Gimli, Sæmundargötu 10, 102 Reykjavík
Mótun verðuga sjálfsins í menntaskólanumi
Berglind Rós Magnúsdóttir, prófessor
Unnur Edda Garðarsdóttir, aðjúnkt
ÚTDRÁTTUR: Í greininni eru greind þau félagslegu og tilfinningalegu
átök sem framhaldsskólanemendur upplifa þegar þau ganga í mennta-
skóla sem þau hafa lært að sé bæði merkilegri og fínni en þeir staðir sem
þau hafa fram að því alið manninn á. Þetta eru nemendur sem eiga ekki
uppruna sinn í táknrænum heimi borgaralega hvítflibbans heldur koma
úr þorpinu eða sveitinni eða eiga sér bláflibbabakgrunn. Nýtt er hugtaka-
líkan Bourdieu til að greina þá hvata sem verða til þegar veruhátt og vett-
vang skortir samhljóm og það þykir virðingarvert að laga sig að vettvangi.
Gagnasöfnun fór fram á árunum 2017-2019 og voru tekin djúpviðtöl við
48 stúdentsefni í 10 framhaldsskólum, þar af fjórir landsbyggðarskólar.
Fjórðungur viðmælenda úr hátt skrifuðum skólum reyndist hafa bláflibba-
uppruna og eru raddir þeirra leiðarstef í greininni. Nemendurnir hafa gert
sér far um að taka upp gildi og viðmið sem tíðkast á skólavettvangnum en
verða á sama tíma mjög gagnrýnin á lífsmáta og hugmyndir á uppruna-
vettvangi. Þetta ferli getur verið sársaukafullt og markast af andstæðum
tilfinningum eins og skömm, stolti, sektarkennd og létti.
LYKILORÐ: Félagsleg uppsveifla – Framhaldsskóli – Bláflibbauppruni –
Bourdieu – Veruháttur
ABSTRACT: In our post-modern societies social mobility is one of the
grounding principles of meritocracy along with neo-liberal imaginaries
emphasizing individual responsibilities of future possibilities. The edu-
cation system in the Nordic countries is a field where everyone should
enjoy their merits and reach their potential regardless of their origin. As
Bourdieu and other critical scholars have pointed out, this elite education-
al process seems more complicated for the students who have not been
raised in a bourgeois middle-class family. The analysis presented here
reveals that Iceland is no exemption from that. The article is based on a
qualitative dataset of 48 students from 10 upper-secondary schools. Half
of the schools are highly selective schools in urban areas and a quarter of
the participating students happened to have blue-collar and/or rural back-
grounds. The analysis focuses on the interplay between habitus and field,
with a focus on the habitus that is not like ‘fish in the water’; how it is
ÍSLENSKA
ÞJÓÐFÉLAGIÐ
tímarit um íslenskt þjóðfelag … … sem fræðilegt viðfangsefni